Dwars en echt: Barbara Hannigan

Al in 2008 zong zij al dirigerend de hondsmoeilijke Mysteries of the Macabre van György Ligeti in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Bepruikt en besnord gaf ze en passant een hilarische imitatie van de onnavolgbare dirigeerstijl van Reinbert de Leeuw, ter gelegenheid van De Leeuws zeventigste verjaardag. Toch maakte Barbara Hannigan haar officiële Nederlandse debuut als zingen­de dirigent pas in 2014, in de NTR Zaterdag­Matinee. Samen met ensemble LUDWIG bracht ze de Grote Zaal van Het Concert­gebouw in vervoering. De liefde tussen ensemble en zangeres is gebleven.

Afgelopen september presenteerde ­Hannigan haar eerste cd als sopraan/dirigent, Crazy Girl Crazy. Met LUDWIG, dat spreekt. De titel is ontleend aan de suite uit de musical Girl Crazy van George Gershwin uit 1930. Deze volgt op de suite uit Alban Bergs opera Lulu en de virtuoze Sequenza III voor sopraan solo van Luciano Berio. Tijdens haar concert met LUDWIG op 4 december staan de suites van Berg en Gershwin naast moderne klassiekers van Schönberg en Debussy.

‘Lulu is een van de meest uitdagende personages om te vertolken’

Voor Hannigan een volstrekt logische keuze: ‘Ik zet met dit concert een tijdsbeeld neer, van een periode met een zekere decadentie. Debussy schrijft Syrinx voor fluit solo in 1913, Gershwin en Berg werken begin jaren ’30 aan hun suites en Schönberg maakt in 1917 een orkestbewerking van zijn Verklärte Nacht voor strijksextet.

De bezwerende fluitsolo van Debussy vormt een perfecte opmaat voor de maanverlichte nacht waarin een man accepteert dat zijn geliefde het kind draagt van een ander. Het paar begint aan een destijds volstrekt onconventionele reis. Die vrijheid, dat accepteren van een situatie die totaal anders had kunnen uitpakken, trekt mij aan.’

Onaangepast

Deze vrijheidsdrang herkent zij in de muziek van Berg en Gershwin. ‘Berg gebruikt in Lulu zowel twaalftoonsreeksen als ­populaire muziek en jazz. Gershwin was een jazzy Amerikaanse componist die geweldige dansen schreef en werkte voor Tin Pan Alley. Dat was weliswaar een commerciële liedjes­fabriek, maar zijn muziek heeft wel degelijk diepgang. 

Het mooie is dat Gershwin een groot bewonderaar was van Berg. Hij droeg altijd een getekende partituur mee van diens Lyrische Suite; voor mij is Girl Crazy een soort spiegel van Lulu. Daarom vroeg ik Bill Elliott een arrangement te maken voor dezelfde orkestbezetting.’

Het lak hebben aan conventies is ook wat Hannigan trekt in het personage Lulu. ‘Zij is een overweldigend karakter, zó volstrekt trouw aan zichzelf. Ik word door haar gefascineerd, zoals iedereen die met haar in aanraking komt – als zanger, dirigent, musicus, acteur of publiek. Zij is een van de meest uitdagende personages om te vertolken, daar komt een hoop psychologie aan te pas. Nog altijd ontdek ik nieuwe elementen in haar karakter, zij is een levend, ademend wezen.’

Vaak wordt Lulu beschouwd als een femme fatale, die een spoor van slachtoffers trekt alvorens zelf door Jack the Ripper gedood te worden. Hannigan bestrijdt dit beeld: ‘Lulu is een sterke, zelfverzekerde vrouw, die fungeert als spiegel voor de mensen om haar heen. Zij zien zichzelf in vergelijking tot haar en worden door haar kracht gewezen op hun eigen zwakheden. Mensen voelen zich tot haar aangetrokken omdat zij iets heeft wat ze in zichzelf missen; ze willen niet zozeer haarzelf bezitten als wel aspecten van haar persoonlijkheid.’

'Ik heb noch de tijd noch de energie om te schakelen tussen een publieke en een privé-Barbara'

Voor Hannigan staat Lulu symbool voor een zekere gekte: ‘Niet die van een ­waanzinnige, maar van iemand die gek is van liefde, op zoek naar een thuis, dat zij uiteindelijk vindt in het ritme van haar eigen hartslag.’ Daarin ziet zij een raakvlak met Gershwins Girl ­Crazy-Suite: ‘Die heeft een vergelijkbare urgentie in de extreem emotionele lading van de muziek. Ik stel me voor dat de openingsregel, “They’re writing songs of love, but not for me…”, wordt gezongen door de eenzame gravin Geschwitz, die heimelijk verliefd is op Lulu. Sowieso beschrijft ook deze suite een tocht langs de hoogte- en dieptepunten van de liefde.’

Herkenning

Door Bill Elliott aan te trekken als arrangeur bracht ze bovendien de muziek van Berg en Gershwin nader tot elkaar: ‘We kozen niet alleen voor dezelfde bezetting, maar ­hebben er ook elementen ingestopt van mij ­dierbare componisten als Ligeti, Weill, Vivier en ­Mahler.’

Herkent zij zichzelf wellicht in Lulu? ‘Mmm… Ja. Zeker nu ik ouder word en me meer op mijn gemak voel met mezelf. Lulu heeft een enorme zelfkennis en een diepe connectie met haar innerlijke wezen: ze accepteert zichzelf volledig, zonder te oordelen. De meeste mensen passen zich aan, zij nooit. Ook ik heb noch de tijd noch de energie om te schakelen tussen een publieke en een privé-Barbara. In wezen ben ik gewoon altijd dezelfde. Dat dank ik mede aan Lulu. Ik kan gerust zeggen: door haar ben ik sterker geworden.’