Balkan Brass van Bregović: 'meer waanzin dan muziek’
door Rolf Hermsen 29 okt. 2019 29 oktober 2019
Van rockster achter het IJzeren Gordijn heeft Goran Bregović zich ontwikkeld tot wereldwijd geliefde exponent van de Balkan Brass, de muziek waarbij stilzitten een no go is.
Wereldberoemd achter het IJzeren Gordijn, dat was Goran Bregović in de jaren 1970. Deze muzikale duizendpoot is onderhand over de hele wereld bekend, maar in het voormalige Joegoslavië was Bregović (Sarajevo, 1950) een ware communist rock star met een populariteit die zich over heel Oost-Europa uitstrekte.
Ongeveer gelijktijdig met het uiteenvallen van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië, tijdens de bloedige Balkanoorlogen van de jaren negentig, richtte hij zich op het vervaardigen van filmmuziek. Daarnaast groeide hij, vooral met zijn Wedding and Funeral Orchestra, uit tot de meest succesvolle exponent van de Balkanese zigeunerblaasorkestmuziek. Zelf is Bregović geen Roma, maar wat geeft het.
‘Balkan brass is punk,’ zegt hij, ‘meer waanzin dan muziek’. Tegenwoordig schrijft de inmiddels 69-jarige ook langere muziekstukken waarin niet alleen ruimte is voor feest maar ook voor contemplatie, zoals zijn album Three Letters from Sarajevo uit 2017.
Sarajevo is belangrijk voor Bregović, niet alleen omdat hij er geboren is maar ook omdat hij de stad ziet als ‘metafoor voor onze tijd’. Nadat Bosnië-Herzegovina in 1992 de onafhankelijkheid had uitgeroepen, met Sarajevo als hoofdstad, veranderden goede buren in gezworen vijanden. Vier jaar lang belegerden de Bosnische Serviërs de stad met als gevolg onleefbare toestanden, grote verwoestingen en vele doden.
Wereldberoemd achter het IJzeren Gordijn, dat was Goran Bregović in de jaren 1970. Deze muzikale duizendpoot is onderhand over de hele wereld bekend, maar in het voormalige Joegoslavië was Bregović (Sarajevo, 1950) een ware communist rock star met een populariteit die zich over heel Oost-Europa uitstrekte.
Ongeveer gelijktijdig met het uiteenvallen van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië, tijdens de bloedige Balkanoorlogen van de jaren negentig, richtte hij zich op het vervaardigen van filmmuziek. Daarnaast groeide hij, vooral met zijn Wedding and Funeral Orchestra, uit tot de meest succesvolle exponent van de Balkanese zigeunerblaasorkestmuziek. Zelf is Bregović geen Roma, maar wat geeft het.
‘Balkan brass is punk,’ zegt hij, ‘meer waanzin dan muziek’. Tegenwoordig schrijft de inmiddels 69-jarige ook langere muziekstukken waarin niet alleen ruimte is voor feest maar ook voor contemplatie, zoals zijn album Three Letters from Sarajevo uit 2017.
Sarajevo is belangrijk voor Bregović, niet alleen omdat hij er geboren is maar ook omdat hij de stad ziet als ‘metafoor voor onze tijd’. Nadat Bosnië-Herzegovina in 1992 de onafhankelijkheid had uitgeroepen, met Sarajevo als hoofdstad, veranderden goede buren in gezworen vijanden. Vier jaar lang belegerden de Bosnische Serviërs de stad met als gevolg onleefbare toestanden, grote verwoestingen en vele doden.
-
Goran Bregovic
Goran Bregovic
-
Goran Bregovic
Goran Bregovic
In Three Letters from Sarajevo verbindt Goran Bregović onze tijd nadrukkelijk met het verleden en de toekomst. Hij noemt zichzelf ‘Joegonostalgisch’ – nostalgisch naar de tijd dat Sarajevo nog een plezierige etnische smeltkroes was in een verenigd Joegoslavië. En hij hoopt op een toekomst waarin verschillende etniciteiten niet langer tegen elkaar worden uitgespeeld en nationalistische vuren zijn gedoofd om niet meer op te laaien.
De boodschap van Three Letters from Sarajevo is bont verpakt. Het begint al tijdens het orkestrale intro wanneer een blaasorkestje de zaal in marcheert en een luidruchtige cultuurbotsing veroorzaakt. Daarop volgen liederen en liedjes met wortels in uiteenlopende volksculturen.
De zwaartepunten van het werk liggen in drie ‘brieven’, overwegend instrumentale passages met de titels Jewish Letter, Muslim Letter en Christian Letter. In de finale komen leven en dood op een vrolijke manier samen tijdens de meezinger In the Death Car, met een tekst van Iggy Pop.
De vioolsolo’s in de drie Letters vragen alle drie om een eigen speeltechniek: klezmer voor de Jewish Letter, oriëntaals voor de Muslim Letter en westers klassiek voor de Christian Letter. Dit is niet alleen een pleidooi voor diversiteit, maar ook een nostalgische verwijzing naar Bregović’ jeugd in Sarajevo.
Zijn vader, een beroepsmilitair, was enthousiast amateurviolist en deed zijn zoontje al vroeg op vioolles. Dat hield Goran overigens niet lang vol. Hij leerde zichzelf liever gitaarspelen. Joegoslavische jongetjes hadden in de jaren zestig dezelfde dromen als hun generatiegenootjes in het westen, IJzeren Gordijn of niet. Herrie, rebellie, roem en meisjes: Goran Bregović heeft het allemaal meegemaakt. En hij is het ontgroeid, daarvan vormt Three Letters from Sarajevo een duidelijk bewijs.
Klezmer
Het Jiddische woord ‘klezmer’ werd oorspronkelijk door Oost-Europese Joden gebruikt als aanduiding voor ‘bruiloftsmuzikant’. Pas vanaf ongeveer 1970, toen de uiterste dansbare Joodse bruiloftsmuziek in bredere kring populair werd, kwam het woord ‘klezmer’ in gebruik als naam van een muziekgenre. Klezmer is een versmelting van muziekstijlen: volksmuziek van de Balkan, Rusland en Griekenland met oriëntaalse en zigeunerinvloeden. Daar komt vaak een scheut jazz bij en de laatste jaren soms ook punk of dance.
Oriëntaals
In oriëntaalse of Arabische muziek komen toonladders en ritmes voor die met de westerse muzieknotatie niet goed te beschrijven zijn. Er zitten toonhoogtes in die tussen de treden van de westerse toonladder liggen; dit wordt microtonaliteit genoemd. In oriëntaalse muziek wordt geen gebruik gemaakt van de westerse gelijkzwevende stemming. De muziek is gebaseerd op melodie en niet op harmonie (meerstemmige samenklank).
Balkanese blaasmuziek
In ‘Balkan Brass’, ook wel bekend als ‘Truba’ (Servisch voor trompet), zijn militaire marsmuziek en volksmuziek versmolten tot een energieke en onpretentieuze muziekstijl. Het is uitgesproken dansmuziek – luid, feestelijk, razendsnel en veelal uitgevoerd door virtuoze zigeunerorkestjes. De laatste jaren heeft het genre wereldwijd flink aan populariteit gewonnen, vooral in combinatie met pop en elektronische dansmuziek.
do 28 november | Grote Zaal
Goran Bregović Wedding and Funeral Ensemble
Noord Nederlands Orkest o.l.v. Hans Leenders
Bekijk dit concert op de website van Het Concertgebouw
In Three Letters from Sarajevo verbindt Goran Bregović onze tijd nadrukkelijk met het verleden en de toekomst. Hij noemt zichzelf ‘Joegonostalgisch’ – nostalgisch naar de tijd dat Sarajevo nog een plezierige etnische smeltkroes was in een verenigd Joegoslavië. En hij hoopt op een toekomst waarin verschillende etniciteiten niet langer tegen elkaar worden uitgespeeld en nationalistische vuren zijn gedoofd om niet meer op te laaien.
De boodschap van Three Letters from Sarajevo is bont verpakt. Het begint al tijdens het orkestrale intro wanneer een blaasorkestje de zaal in marcheert en een luidruchtige cultuurbotsing veroorzaakt. Daarop volgen liederen en liedjes met wortels in uiteenlopende volksculturen.
De zwaartepunten van het werk liggen in drie ‘brieven’, overwegend instrumentale passages met de titels Jewish Letter, Muslim Letter en Christian Letter. In de finale komen leven en dood op een vrolijke manier samen tijdens de meezinger In the Death Car, met een tekst van Iggy Pop.
De vioolsolo’s in de drie Letters vragen alle drie om een eigen speeltechniek: klezmer voor de Jewish Letter, oriëntaals voor de Muslim Letter en westers klassiek voor de Christian Letter. Dit is niet alleen een pleidooi voor diversiteit, maar ook een nostalgische verwijzing naar Bregović’ jeugd in Sarajevo.
Zijn vader, een beroepsmilitair, was enthousiast amateurviolist en deed zijn zoontje al vroeg op vioolles. Dat hield Goran overigens niet lang vol. Hij leerde zichzelf liever gitaarspelen. Joegoslavische jongetjes hadden in de jaren zestig dezelfde dromen als hun generatiegenootjes in het westen, IJzeren Gordijn of niet. Herrie, rebellie, roem en meisjes: Goran Bregović heeft het allemaal meegemaakt. En hij is het ontgroeid, daarvan vormt Three Letters from Sarajevo een duidelijk bewijs.
Klezmer
Het Jiddische woord ‘klezmer’ werd oorspronkelijk door Oost-Europese Joden gebruikt als aanduiding voor ‘bruiloftsmuzikant’. Pas vanaf ongeveer 1970, toen de uiterste dansbare Joodse bruiloftsmuziek in bredere kring populair werd, kwam het woord ‘klezmer’ in gebruik als naam van een muziekgenre. Klezmer is een versmelting van muziekstijlen: volksmuziek van de Balkan, Rusland en Griekenland met oriëntaalse en zigeunerinvloeden. Daar komt vaak een scheut jazz bij en de laatste jaren soms ook punk of dance.
Oriëntaals
In oriëntaalse of Arabische muziek komen toonladders en ritmes voor die met de westerse muzieknotatie niet goed te beschrijven zijn. Er zitten toonhoogtes in die tussen de treden van de westerse toonladder liggen; dit wordt microtonaliteit genoemd. In oriëntaalse muziek wordt geen gebruik gemaakt van de westerse gelijkzwevende stemming. De muziek is gebaseerd op melodie en niet op harmonie (meerstemmige samenklank).
Balkanese blaasmuziek
In ‘Balkan Brass’, ook wel bekend als ‘Truba’ (Servisch voor trompet), zijn militaire marsmuziek en volksmuziek versmolten tot een energieke en onpretentieuze muziekstijl. Het is uitgesproken dansmuziek – luid, feestelijk, razendsnel en veelal uitgevoerd door virtuoze zigeunerorkestjes. De laatste jaren heeft het genre wereldwijd flink aan populariteit gewonnen, vooral in combinatie met pop en elektronische dansmuziek.
do 28 november | Grote Zaal
Goran Bregović Wedding and Funeral Ensemble
Noord Nederlands Orkest o.l.v. Hans Leenders
Bekijk dit concert op de website van Het Concertgebouw