Masterclass dirigeren door Iván Fischer: 'De droom van elke dirigent’

Kijk de masterclass met Iván Fischer terug: 

Ga naar de sessies van dag 2 en 3

‘De droom van elke dirigent’, zo noemt de Amerikaanse dirigent Earl Lee, associate conductor van het Pittsburg Symphony Orchestra, de kans om voor het Concertgebouworkest te staan. Ook al betreft het een masterclass. Hoewel alle vier deelnemende dirigenten al behoorlijk aanwezig zijn in de internationale orkestwereld, is en blijft het Concertgebouworkest dirigeren toch een enorme buitenkans.

‘Dit ­orkest is van een compleet andere divisie dan de meeste orkesten’, verwoordt de Oostenrijkse Katharina Wincor, tegenwoordig assistent-dirigent bij het Dallas Symphony Orchestra, het overheersende gevoel. ‘Het orkest kent geen beperkingen, wat betekent dat we ons direct met de muziek en de interpretatie bezig kunnen houden. Dat is het mooie van deze masterclass.’

Visie

De Duitse assistent-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest Corinna Niemeyer noemt de masterclass ‘een buitengewoon inspirerende gebeurtenis. Het is een fantastische mogelijkheid om te leren van elkaar, van de musici en van Iván Fischer.’

Dat Fischer, de dirigent en oprichter van het Boedapest Festival Orkest, de masterclass leidt is voor de dirigenten een extra reden geweest om mee te dingen naar een plek. ‘Hoe een partituur in te studeren en vervolgens je visie over te brengen op het orkest, als íemand ons dat kan leren is hij het wel’, zegt de Spanjaard Jaume Santonja, tegenwoordig assistent-dirigent bij het City of Birmingham Symphony Orchestra. ‘Ik wil weten wat hij denkt, wat hij voelt in het proces van het zich eigen maken van een partituur en het overbrengen van ideeën op een orkest’, voegt Wincor toe. ‘Hij is iemand die nooit opgeeft. Uiteraard wil ik hem niet imiteren, maar gaat het mij erom dat ik overbreng wat ik wil overbrengen en dat ik de structuren achter dat proces vind.’

‘Al ben ik wel benieuwd naar de gedachten van Fischer over de werken op het programma’, voegt Lee toe. ‘Ik vind dat hij altijd van die verfrissende en verhelderende ideeën heeft.’

Kernrepertoire

Dat repertoire is met delen uit Mozarts Symfonie nr. 41, KV 551, Beethovens Vijfde symfonie, de Vierde symfonie van Brahms en het prachtige Ruhevoll uit de Vierde symfonie van Mahler volgens Iván Fischer een doorsnede van ‘het kernrepertoire van een symfonieorkest’. ‘De belangrijkste taak van een dirigent is het begrijpen van een compositie, het werk innerlijk horen en dan op het orkest overbrengen wat je wilt horen’, aldus Fischer. ‘Ik wil jonge dirigenten helpen om deze zaken onder de knie te krijgen: begrijpen, verbeelden, delen, daar komt het op neer.’

Het is in elk geval repertoire dat veel enthousiasme teweegbrengt bij de deelnemers. En waar Lee en Wincor ‘geen enkele voorkeur’ zeggen te hebben, wordt Niemeyer boven alles erg warm van Mahler. ‘Het Concert­gebouworkest dirigeren in het derde deel van Mahlers Vierde symfonie zou een droom zijn die uitkomt.’

Ook Santonja wil graag Mahler meemaken als dirigent. Vooral omdat hij als enige van de vier ervaring heeft met het orkest, ook al is dat niet als ­dirigent. ‘Enkele jaren geleden deed ik mijn master slagwerk aan het Conservatorium van Amsterdam. Mijn docent Mark Braafhart speelt in het Concertgebouworkest en ik mocht af en toe remplaceren. Zo heb ik goede herinneringen aan Mahlers Tweede symfonie onder Mariss Jansons en de Zevende symfonie met Pierre Boulez als dirigent.’

Enorm kamermuziekensemble

Voor Santonja is dirigeren een soort ‘percussie spelen in de lucht’, vandaar dat de stap voor hem klein was. Ook had hij al ervaring met het dirigeren van de plaatselijke blaaskapellen in Spanje.

Voor Wincor, Niemeyer en Lee was het al vrij snel duidelijk dat ze dirigent wilden worden om ‘alle kleuren uit het orkest met het publiek te delen’. ­Bovendien voelt een orkest voor Lee, die als cellist veel kamermuziek speelde, als een ‘enorm ­kamermuziekensemble’. ‘Als ik erin slaag om een balans te vinden tussen de touwtjes in handen hebben en de musici zich zo vrij te laten voelen als in kamermuziek, ben ik een eind op weg.’

De student als hoofdrolspeler

De eerdere edities van de masterclass dirigeren, onder leiding van Mariss Jansons, Valery Gergiev en Daniele Gatti, waren een schot in de roos: ze bleken ook voor niet-dirigenten enorm boeiend te zijn. Voor Iván Fischer is het de eerste keer dat hij op deze schaal een masterclass dirigeren geeft. Desondanks heeft hij als altijd uitgesproken ideeën over de inhoud. ‘Ik ga de kandidaten niet leren hoe ze hun handen moeten bewegen; elke dirigent doet dat op zijn of haar eigen manier.’

Voor Fischer is de student daarom de hoofdrolspeler in de masterclass. ‘Ik geloof dat een student altijd de actieve persoon moet zijn in een docent-­studentverhouding. Een docent kan ideeën en ervaringen delen, maar het is de student, als hij tenminste een goed student is, die de ideeën eruit moet halen waar hij zichzelf mee kan verbeteren. De beste studenten gaan naar meerdere docenten om alles te leren wat ze nodig hebben om zich artistiek te ontwikkelen.’

Quarantainetijd

Dat de kans bestaat dat de masterclass ondanks de beperkingen van de corona­crisis toch doorgang kan vinden, stemt de deelnemers buitengewoon hoopvol. ‘Ik heb al een tijdje niet meer voor een orkest gestaan’, verwoordt Wincor het algemene gevoel. ‘Iedere musicus wil muziek maken, wil samen spelen, dus ik reken erop dat iedereen erg gemotiveerd is en dat er een geweldige sfeer ontstaat. De ervaring is immers voor iedereen nieuw.’

Niemeyer wijst op het grote belang van muziek en cultuur juist in deze quarantainetijd. ‘Een arts zei enige tijd geleden nog tegen mij dat de muziek hem gemotiveerd hield en energie gaf om zijn werk te doen in deze tijd. En voor mij persoonlijk geldt dat ik uitkijk naar het moment dat ik de orkestklank weer ‘in mijn handen’ voel en kan communiceren met meer dan één persoon tegelijkertijd. Misschien voelt het als voor het eerst weer fietsen na een lang ziekbed, wanneer je de wind, de natuur en de vrijheid intenser voelt dan ooit. Ik hoop dat we deze energie ervaren en dat we die via een livestream over kunnen brengen op het publiek.’

Inmiddels is bekend dat Earl Lee niet kan komen. In zijn plaats zal de jonge Belgische dirigent Martijn Dendievel deelnemen aan de Ammodo masterclass.