Wat zijn boventonen?
boventonen
Boventonen zijn alle tonen die boven een grondtoon meeklinken. Ze bepalen de klankkleur.
Wat zijn boventonen?
Luister je naar een toon, dan is wat je daadwerkelijk hoort zelden maar één toon. Met die toon klinken bijna altijd verschillende hogere tonen mee. Dat gaat meestal volgens harmonische (natuurkundige) wetten. De vaakst voorkomende boventoonreeks bestaat uit een of enkele octaaf/octaven, kwint(en) en terts(en). Op de toon c is de meest gangbare boventoonreeks bijvoorbeeld c (een octaaf hoger), g, c’ (nog een octaaf hoger), e’, g’, bes’ et cetera (zie afbeelding).
Hoe sterk de verschillende boventonen meeklinken verschilt per instrument. De grondtoon hoor je het duidelijkst, maar de variatie in boventonen bepaalt dat een c op de piano heel anders klinkt dan dezelfde c op een klarinet. Ook al hoor je de boventonen niet bewust, ze bepalen de klankkleur (het ‘timbre’) van een grondtoon, en daaraan herken je dus een instrument.
Wat zijn boventonen?
Luister je naar een toon, dan is wat je daadwerkelijk hoort zelden maar één toon. Met die toon klinken bijna altijd verschillende hogere tonen mee. Dat gaat meestal volgens harmonische (natuurkundige) wetten. De vaakst voorkomende boventoonreeks bestaat uit een of enkele octaaf/octaven, kwint(en) en terts(en). Op de toon c is de meest gangbare boventoonreeks bijvoorbeeld c (een octaaf hoger), g, c’ (nog een octaaf hoger), e’, g’, bes’ et cetera (zie afbeelding).
Hoe sterk de verschillende boventonen meeklinken verschilt per instrument. De grondtoon hoor je het duidelijkst, maar de variatie in boventonen bepaalt dat een c op de piano heel anders klinkt dan dezelfde c op een klarinet. Ook al hoor je de boventonen niet bewust, ze bepalen de klankkleur (het ‘timbre’) van een grondtoon, en daaraan herken je dus een instrument.
-
Boventoonreeks op C
Boventoonreeks op C
-
Boventoonreeks op C
Boventoonreeks op C
Hoe worden boventonen gebruikt?
Boventonen spelen vaker een bepalende rol dan je misschien zou denken. Ze bepalen niet alleen het verschil in klank tussen een hobo en een viool, maar ook tussen dezelfde instrumenten onderling. Ook al kan het verschil miniem zijn, geen twee violen klinken precies hetzelfde. Verschillende manieren van spelen op een instrument (hard, zacht, getokkeld of gestreken) leveren ook verschillen in boventoonreeksen op.
Instrumentbouwers perfectioneren tijdens het hele maakproces alle factoren die voor een zo optimaal mogelijk ‘pakketje’ boventonen zorgen. Waar het de viool betreft, is de 17e-eeuwse vioolbouwer Antonio Stradivari, de zeventiende-eeuwse bouwer van de beroemde Stradivariusviolen, volgens velen nog steeds de beste. Dat betekent weinig meer (maar ook zeker niet minder) dan dat zijn manier van bouwen violen met de mooiste boventoonreeksen opleverde.
Het komt ook door boventonen dat deuntjes op een carillon, een klokkenspel, een beetje apart klinken. Niet omdat klokken onzuiver zijn, maar omdat ze als een van de weinige instrumenten een boventoonreeks hebben die niet harmonisch is opgebouwd. Omdat onze liedjes wel volgens harmonische regels zijn gecomponeerd, botsen deze niet-harmonische boventonen als er twee of meer klokkentonen samen klinken.
De boventoonreeks van een van de klokken van de kathedraal van Winchester, geanalyseerd door de Britse componist Jonathan Harvey
Luister je naar een orkest, dan krijg je het hele concert lang een demonstratie van de combinatie van vele verschillende instrumenten, en dus vele verschillende klankkleuren. Componisten kiezen vaak heel bewust welk instrument wat speelt. Niet alleen om het bereik of volume van het instrument, maar zeker ook om die klankkleur; en dus om de boventonen.
Hoe worden boventonen gebruikt?
Boventonen spelen vaker een bepalende rol dan je misschien zou denken. Ze bepalen niet alleen het verschil in klank tussen een hobo en een viool, maar ook tussen dezelfde instrumenten onderling. Ook al kan het verschil miniem zijn, geen twee violen klinken precies hetzelfde. Verschillende manieren van spelen op een instrument (hard, zacht, getokkeld of gestreken) leveren ook verschillen in boventoonreeksen op.
Instrumentbouwers perfectioneren tijdens het hele maakproces alle factoren die voor een zo optimaal mogelijk ‘pakketje’ boventonen zorgen. Waar het de viool betreft, is de 17e-eeuwse vioolbouwer Antonio Stradivari, de zeventiende-eeuwse bouwer van de beroemde Stradivariusviolen, volgens velen nog steeds de beste. Dat betekent weinig meer (maar ook zeker niet minder) dan dat zijn manier van bouwen violen met de mooiste boventoonreeksen opleverde.
Het komt ook door boventonen dat deuntjes op een carillon, een klokkenspel, een beetje apart klinken. Niet omdat klokken onzuiver zijn, maar omdat ze als een van de weinige instrumenten een boventoonreeks hebben die niet harmonisch is opgebouwd. Omdat onze liedjes wel volgens harmonische regels zijn gecomponeerd, botsen deze niet-harmonische boventonen als er twee of meer klokkentonen samen klinken.
De boventoonreeks van een van de klokken van de kathedraal van Winchester, geanalyseerd door de Britse componist Jonathan Harvey
Luister je naar een orkest, dan krijg je het hele concert lang een demonstratie van de combinatie van vele verschillende instrumenten, en dus vele verschillende klankkleuren. Componisten kiezen vaak heel bewust welk instrument wat speelt. Niet alleen om het bereik of volume van het instrument, maar zeker ook om die klankkleur; en dus om de boventonen.