Componist Ellen Reid: ‘Creativiteit is als een spons die je uitknijpt’

‘Amsterdam is prachtig!’ Ellen Reid (1983) deelt via Zoom haar recente ervaringen r­ondom haar bezoek aan onze hoofdstad. De componist en Pulitzer­prijswinnaar vloog eind vorig jaar vanuit haar woonplaats New York over voor een korte verkenning.

Een heel rijtje concerten staat gepland met muziek van Reid, waaronder een wereldpremière door het Concert­gebouworkest, een door Reid samengesteld concert in de Kleine Zaal en een muzikale wandelroute door het Vondelpark. Voorafgaand aan het verschijnen van deze Preludium-editie klonk haar gloednieuwe opera The Shell Trial in het Opera Forward ­Festival bij De Nationale Opera, gespeeld door een delegatie uit het Concertgebouworkest. Dit was haar debuut bij het operahuis aan de Amstel.

‘Bij Amsterdam moet ik altijd denken aan de historische band met New York, of New Amsterdam, zoals we ook nog steeds zeggen. Amsterdam is een levendige stad. De grachten zijn iconisch, ik vond het fantastisch om die in het echt te zien. We zijn in Noord geweest, ook een bijzondere omgeving. En dat mijn werk in Het Concertgebouw mag klinken, vind ik geweldig, zo’n historische plek. Ik heb mijn ogen uitgekeken tijdens een rondleiding. Mijn hele residency vind ik enorm spannend, mede omdat ik het Concertgebouworkest nog nooit live heb gehoord. Ik begin pas aan mijn stuk voor de musici als ik straks wat langere tijd in Amsterdam ben en echt met hen kan optrekken.’[Inmiddels is Ellen Reid in Amsterdam, dit interview vond eerder plaats, red.]

Vreugde & vrijheid

Haar nieuwe opdrachtwerk voor het orkest klinkt in november, na Amsterdam ook in Washington en New York. Klaus Mäkelä, de artistiek partner van het Concertgebouworkest, dirigeert. ‘Het is eigenlijk niet helemaal waar dat ik straks pas aan de compositie begin’, verklapt Reid. ‘Ik werk nu aan een liedcyclus, en zodoende was ik bezig met een grote strijkerssectie als begeleiding. Die zeven minuten strijkers vormen letterlijk het begin van mijn stuk voor het Concertgebouworkest, weet ik nu.

Straks zie ik de musici en Mäkelä aan het werk, dat zal me inspireren. Enorm luxe trouwens dat we met mijn nieuwe werk doorreizen. Het lot van hedendaagse muziek is dat die na de première vrijwel altijd in een la belandt. Bij meerdere uitvoeringen kunnen musici het materiaal laten bezinken, zoals ze ook een diepe relatie hebben met veel oudere muziek. Dat vind ik een spannend idee.

Ik wil een stuk schrijven dat de musici een vrij gevoel geeft. Ze voelen zich op hun gemak in repertoire dat ze al lang kennen en vaker hebben gespeeld, die muziek zit in hun lijf. Dat wil ik ook bereiken met mijn stuk, hoewel de tijd die ze daarmee doorbrengen veel korter zal zijn. En ik wil vreugde onderzoeken, in alles eigenlijk.’

Een vak

Ellen Reid schreef haar eerste noten toen ze negentien was. Ze vond het aantrekkelijk om te doen, maar twijfelde of het wel een vak was. Niemand in haar omgeving die zoiets deed, en al helemaal geen vrouwen. ‘Het heeft zeker tien jaar geduurd eer ik wist: nu of nooit, ik ga componeren.’ Deze ­materie houdt haar bezig. In 2016 richtte Reid samen met de al even innovatieve componiste Missy Mazzoli het Luna Composition Lab op, waar jonge vrouwelijke, non-binaire en transgender componisten worden opgeleid.

Componist en sound artist, zo noemt Reid zichzelf. Ze houdt ervan om geluid te verkennen en om over muziek na te denken, voorbij het muziekpapier. Ze schrijft opera, filmmuziek, orkestwerk, maakt geluidsinstallaties en elektro­akoestische muziek. ‘Componist en sound artist, die woorden passen bij me, ze geven het grote spectrum aan waarbinnen ik werk. Ik maak dingen die buiten de verwachtingen vallen die gepaard gaan met het historische beeld van een componist. Als je met geluid iets creëert is dat natuurlijk componeren, maar het geeft me ruimte in mijn hoofd om mezelf niet alleen componist te noemen.’

‘Ik ben goed op ­rustige dagen zonder stadsrumoer, die kunnen heel vruchtbaar zijn’

Op de achtergrond via het computer­scherm witte muren en veel hout. Manlief bouwt alles zelf, en werkt daarbij veelvuldig met hout. ‘Hij heeft nagenoeg de hele inrichting van ons huis gemaakt. Van tafels en bureaus tot een keuken. Hij en ons kindje komen mee naar Amsterdam. Het zou leuk zijn als ook hij aan de slag kan. Maar wat hij maakt moet niet te groot worden, anders kan het niet mee terug.’

Thuis is voor Reid niet hartje Manhattan, maar een rustiger gebied buiten de stad. Dicht bij cultuur wonen is een must, terwijl componeren stilte nodig heeft. Er zijn dagen dat ze haar huizen­blok niet verlaat, alleen een paar verdiepingen lager naar de sportschool gaat. Maar cultuur snuiven moet, dat inspireert haar. Dat gaat van eten tot muziek en beeldende kunst. ‘Waar ik woon lijkt het een beetje op Amsterdam-­Noord’, lacht Reid. ‘Ik ben goed op rustige dagen zonder stads­rumoer, die kunnen heel vruchtbaar zijn.’

Wandeling door het park

The Shell Trial, een opera over de klimaatcrisis en de rol van Shell daarin, een orkestwerk voor het Concertgebouworkest, een soundwalk met muziek, geïnspireerd op het Vondelpark: Reid heeft een breed palet.

‘The Shell Trial schreef ik redelijk snel. Het helpt als er een verhaallijn is, de stem voert je de opera binnen, de muziek draagt het verhaal. Voor een opera kan ik tien minuten materiaal schrijven in een maand, voor een orkestwerk hooguit vier. Schrijven voor orkest is het allermoeilijkst. Op zulke momenten slijp ik mijn messen. Er is geen verhaal, je hebt geen leidraad, alleen de muziek sec. In ieder compositieproces is er onherroepelijk een moment waarop ik denk dat de wereld vergaat, ik de deadline niet haal en alles wat op papier staat slecht is. Dan moet ik doorzetten. Schrijven gaat in golven en het gaat steeds om groei. Groei is moeilijk en pijnlijk. Een stuk schrijven doet je groeien als componist. Creativiteit is als een spons die je uitknijpt. De tijd die je hebt gebruik je tot en met het allerlaatste moment. Een deadline is een reden om te schrijven en zorgt ervoor dat je echt iets presteert.’

Ellen Reids soundwalks zijn inmiddels een begrip te noemen. In diverse stadsparken wereldwijd ging ze aan de slag, van New York tot Athene en nu ook Amsterdam. ‘Via een speciaal ontwikkelde app kun je gaan lopen, je bepaalt zelf je pad, en daarmee ook de muziek die je hoort – die heb ik gecomponeerd naar aanleiding van mijn gevoel bij de omgeving. In Amsterdam hoor je iets anders dan in Londen. Maar het is altijd de luisteraar die uiteindelijk bepaalt wat er klinkt. De luisteraar maakt zijn eigen verhaal tijdens zijn wandeling, zoals je ook je eigen levensverhaal maakt.’

Reid houdt van parken. Weg van je bureau de ruimte om je heen opzoeken geeft een andere kijk op waar je mee bezig bent. Ze groeide op in Oak Ridge, Tennessee in het zuidoosten van de Verenigde Staten, in een natuurrijke omgeving. ‘Verschillende landschappen roepen verschillende soorten geluid op. Bij muziek voor op een podium is alles van a naar b gecomponeerd. Bij de walk moet het ook goed klinken als je van d naar a wandelt.’

Helderheid

Wat is je doel als je componeert? ‘Mezelf uitdrukken. Ieder stuk bevat iets wat ik wil zeggen. Het gaat om de helderheid van die boodschap. Ik bedoel niet een politieke boodschap of iets dergelijks, maar een muzikale, ik wil een muzikale ervaring creëren. Eerst schrijf ik alles op, pas daarna vraag ik me af: komt dit over? Niet: zal het de luisteraar bevallen, maar: komt dit over? Ik laat mijn werk vaak aan een groepje vrienden horen en vraag om feedback. Allemaal hebben ze een andere invalshoek van waaruit ze luisteren. Dat is zeer informatief. Als componist zit je in je eigen bubbel, die moet op een bepaald moment doorgeprikt worden.’

‘Kunst reflecteert het leven. Een soundwalk schrijven heeft impact op hoe ik een orkestwerk schrijf. Een kind krijgen heeft impact op de controle en het perfectionisme in je leven en dat beïnvloedt weer mijn werk voor een orkest. Alles kan inspiratie zijn. Aan ideeën ontbreekt het me nooit, ik lijd eerder aan een teveel ervan. Nee, dat doorzetten, over die momenten heenkomen waarop je denkt: wat ben ik aan het doen, het stuk doet er niet toe en ik krijg het niet af, dat is allemaal heel veel lastiger. Ik vind het prettig om te denken dat ik mijn beste stuk nog niet heb geschreven, dat houdt me aan de gang. Muziek schrijven en kijken waar die je brengt. Je ervaringen veranderen, de wereld verandert. Muziek beluisteren vind ik heerlijk, maar haar schrijven vind ik nog leuker. Ik vind het proces van schrijven fijn, daarom doe ik het. Ik doe het niet voor de uitvoering, hoewel het vooruitzicht dat straks een van de beste orkesten ter wereld mijn muziek speelt, me erg motiveert.’