Onbewogen luisteren naar John Adams’ Short Ride in a Fast Machine is onmogelijk; het moet één van de meest fysiek aanstekelijke orkestwerken aller tijden zijn. Met zijn strakke ritmische puls en korte, herhaalde motiefjes is het duidelijk verwant aan de minimal music die in de jaren zestig opbloeide. Maar Adams koppelt ze aan een dramatische spanningsopbouw die minimal-pioniers als Steve Reich en Philip Glass nadrukkelijk vermeden, en hij combineert ze schaamteloos met de zwelgende orkestklank van Wagner en Mahler. Voeg daarbij zijn liefde voor jazz – hoorbaar in de bigband-achtige blazerspartijen – en het beeld van de moderne Amerikaanse componist is compleet. Adams put vrijelijk uit elke muziekstroming die hem bevalt, zonder zich druk te maken over stijlzuiverheid.

Met zo’n instelling kun je op het randje van roekeloosheid belanden. Bij Short Ride gaf hij het volgende commentaar: ‘Ken je dat gevoel? Je wordt uitgenodigd voor een rit in een fantastische sportwagen, en even later heb je er spijt van.’

Het Pianoconcert in a klein van Edvard Grieg behoort met de pianoconcerten van Liszt, Chopin, Schumann, Brahms en Tsjaikovski tot de beste negentiende-eeuwse voorbeelden van het genre. Toen Grieg het schreef, was hij nog een jonge man die zich op door hem bewonderde voorgangers oriënteerde. Van Schumann en diens pianoconcert, eveneens in a klein, heeft hij veel afgekeken. Na de ontdekking van de Noorse volksmuziek groeide Grieg in de loop van zijn carrière uit tot de eerste componist die zijn Scandinavische vaderland een eigen klank heeft gegeven. De romantische, eveneens door volkstradities geïnspireerde muziek van Schumann vormde daartoe slechts de opmaat.

Grieg had Schumanns concert als vijftienjarige in 1858 in Leipzig gehoord, met Clara Schumann achter de piano. De imposante opening, het dromerige middendeel en de burleske finale: Griegs pianoconcert vertoont zowel qua opzet als in stilistische details en de toon veel overeenkomsten met dat van Schumann. Toch wijzen karakteristieke, uit de Noorse volksmuziek afkomstige melodische wendingen vooruit naar Griegs latere oeuvre. Dit geldt met name voor het meeslepende, op motieven uit de Noorse Halling-dans gebaseerde laatste deel.

Klarinettist Martin Fröst stelde een feestelijk dansmozaïek samen uit korte stukken van halverwege de negentiende eeuw tot nu. Ze zijn gebaseerd op traditionele muziek uit de Balkan en Oost-Europa, al zijn niet alle melodieën authentiek. Zo liet Johannes Brahms zich voor zijn 21 Hongaarse dansen inspireren door melodieën die hij leerde kennen via de violist Eduard Reményi; slechts een deel daarvan betrof authentieke volksmelodieën, de rest was verzonnen door Reményi, en Brahms verzon er nog drie bij (nrs. 11, 14 en 16).

Fröst koos voor Hongaarse dans nr. 1 in een orkestratie van zijn broer Göran Fröst. Van hem klinkt ook een van de Klezmer Dances, gebaseerd op de Jiddische bruiloftsmuziek uit Oost-Europa die sinds de jaren 1970 een enorme populariteit geniet. Zowel de Nomadic Dances van de broers Fröst als Hyper Exit van de Zweed Anders Hillborg zijn korte opzwepende werken waarin klezmer- en andere Oost-Europese dansmelodieën aaneen worden geknoopt.

Rond 1900 kwam er meer aandacht voor de authenticiteit van de inmiddels langzaam verdwijnende Europese volksculturen. Als verzamelaar en onderzoeker van volksmuziek speelde Béla Bartók daarbij een cruciale rol. De Hongaar verwerkte ook regelmatig volksmuziek in zijn eigen composities. Zoals in de Roemeense volksdansen, die hij in 1915 voor piano schreef en twee jaar later orkestreerde. Bartók baseerde de muziek op traditionele melodieën die door herders uit Transsylvanië op fluit of viool werden gespeeld. Dat gebied hoorde toen nog bij Hongarije, maar werd in 1920 ingelijfd door Roemenië, waarna Bartók de woorden ‘uit Hongarije’ uit de titel schrapte. We horen drie delen. Pê-loc (‘Op één plek’) is een door oosterse blaas­instrumenten beïnvloede dans uit Igriş in het westelijkste puntje van Roemenië. Dan volgen twee snelle dansen die naadloos in elkaar overgaan en waarvan de melodieën hun oorsprong vinden in respectievelijk Beiuş en het dorp Neagra in het meer oostelijk gelegen Lunca Bradului.

Met deze volksdansen wijst het Concertgebouworkest alvast vooruit op Bartóks Danssuite, die op 14 en 15 september in Het Concertgebouw en op 24 september in Boedapest worden geleid door Bartóks landgenoot Iván Fischer.

De eeuwigheidswaarde van West Side Story werd vorig jaar weer eens duidelijk gedemonstreerd. Steven Spielberg hoefde de musical uit 1956 niet opzichtig te moderniseren om er een overrompelende film van te maken. De oorspronkelijke makers – choreograaf Jerome Robbins en componist Leonard Bernstein – deden destijds een meesterzet door Shakespeares toneelstuk Romeo en Julia te moderniseren tot een verhaal over New-Yorkse jeugdbendes. Hun tijdssprong was aanzienlijk groter dan die van Spielberg, maar verliefdheid die door roeien en ruiten gaat is van alle tijden, evenals territoriumdrift en geweld.

Nog nooit had een Broadway-musical de tijdgeest zo dicht benaderd; in het rap uitdijende New York konden theatermakers hun ogen niet langer sluiten voor jeugdcriminaliteit en immigranten-problematiek. Robbins’ choreografie maakte een onuitwisbare indruk, zeker in de confronterende groepsscènes. Maar goede dansmuziek kan op zichzelf staan. Bernsteins suggestieve noten hebben eigenlijk geen beeld nodig.

De eigentijdse setting en de controverses tussen verschillende New-Yorkse culturen prikkelden Bernstein om stilistisch alles uit de kast te halen: romantiek, modernistische dissonanten, popcultuur en Latijns-Amerikaanse dansen komen hier samen op een manier die volkomen logisch en overtuigend klinkt. Zijn arrangeur Sid Ramin zei later: ‘Geen andere componist kon zo'n geslaagde combinatie maken van balletmuziek, klassieke fuga's, jazzy deuntjes, ontroerende lovesongs en cabaret-achtige humor.’