Myung-whun Chung: 'De boodschap wordt steeds rijker'

In eerste instantie is de ­Koreaanse dirigent Myung-whun Chung terughoudend om Mahlers Negende symfonie te duiden. Iedere noot van Mahler is geniaal en heeft de kracht om mensen te veranderen, dat behoeft volgens hem geen uitleg. Of sterker nog: dat valt helemaal niet in woorden te vatten. Gustav Mahler zelf was er ook niet happig op om tekst en uitleg te geven. Zoals hij aan vriendin Nathalie Bauer-Lechner toevertrouwde waren alle symfonieën een uiting van zijn allerdiepste zielenroerselen, van de passie voor het leven op aarde tot de acceptatie van de dood. Wat had hij daaraan nog toe te voegen, behalve dan dat veel mensen hem niet zouden begrijpen?

Mijmerend terugkijken

Na wat aandringen wil Chung toch wel iets zeggen over Mahlers Negende. ‘Jonge componisten, net zoals dat geldt voor mensen in het algemeen, zijn meer bezig met passie en liefde, met het verlangen om te leven. Hoe ouder ze worden, des te meer geest en ziel er bij komt. Je ziet het ook bij Brahms en Beethoven, hun laatste symfonieën zijn veel spiritueler dan de vroegere en de boodschap wordt steeds rijker.’

‘Zo is er ook een wereld van verschil tussen de levenslustige explosies van de Eerste symfonie van Mahler en de mijmerende terugblik van de Negende, zijn laatste geheel voltooide symfonie. Vooral het eerste en het laatste deel spreken van een spirituele recapitulatie, een diepe overpeinzing van het leven. Daarmee vind ik deze symfonie ook een stuk lastiger om te duiden en voor te bereiden dan de eerdere werken. Het is als het ware een testament van zijn leven en toont een totale acceptatie van het noodlot, van zijn ziekte en zijn naderende dood. ‘Vaarwel wrede wereld. Vaarwel, liefste Almschi! Vaarwel!’, zo staat in de partituur geschreven.’

'Ik probeer de amateur in onszelf
weer ruimte te geven'

De derde fase

Chung zelf, met zijn 68 jaar voor een dirigent toch niet echt oud te noemen, bevindt zich volgens eigen zeggen in de derde en laatste fase van zijn leven.

‘In de eerste fase word je geboren, krijg je een opvoeding van je ouders, leer je van alles op school. In de tweede fase richt je je op je professionele leven en het opbouwen van een gezin en/of vriendengroep. In de derde en laatste fase doe je iets terug voor de maatschappij en voor de mensen om je heen. Ik voel persoonlijk de grote verantwoordelijkheid naar mijn geboorteland Korea om te helpen het politieke schisma daar op te lossen. Zo kreeg ik het na veel gedoe voor elkaar om een aantal Noord-Koreaanse musici voor een paar concerten naar Parijs te laten komen. Een weliswaar kleine stap, maar toch een stap in de goede richting!’

‘In deze derde fase realiseer ik me daarnaast des te meer dat er in de huidige, geprofessionaliseerde muziekpraktijk domweg nergens genoeg tijd voor is, alles moet snel, snel, snel. Terwijl echte verdieping en verbinding alleen te bereiken is met aandacht, geduld, tolerantie en bescheidenheid. Ondanks de beperkte middelen probeer ik deze waarden zoveel mogelijk te implementeren in mijn muziekpraktijk, en probeer ik de amateur in onszelf weer ruimte te geven.’

Over dirigeren

Op een gegeven moment moest Chung een keuze maken tussen het dirigentschap en een carrière als pianist, want, vindt hij, je kunt nou eenmaal niet allebei goed doen.

‘Mijn vrouw, met wie ik al veertig jaar gelukkig getrouwd ben, sprong destijds een gat in de lucht. Als pianist was ik namelijk nooit tevreden en dook ik na een concert direct weer mijn studeerkamer in omdat er natuurlijk van alles te verbeteren viel. De enige pianist die nog negatiever over zichzelf is moet denk ik wel Radu Lupu zijn. Geloof me, dirigeren is veel gemakkelijker dan piano spelen. De techniek van het dirigeren is namelijk extreem simpel, iedereen kan in vijf minuten de maat leren slaan. En juist dat is een valkuil voor iedere dirigent, want je kunt je snel laten meevoeren door het instant succes, lang voordat je iets wezenlijks bereikt hebt.’

‘Waar het werkelijk om gaat: hoe breng je de essentie van de muziek over, hoe bouw je iedere keer verder aan een nog groter begrip tussen de dirigent en de musici? Met vierkant de maat slaan in ieder geval niet. Ik zeg weleens voor de grap: ‘Je begint als dirigent met verticaal de maat te slaan, op een gegeven moment maak je doorgaande cirkels in de lucht en aan het eind heb je alleen nog maar een lange horizontale lijn nodig om het grote verhaal te schetsen.’

‘Zo ver ben ik overigens nog lang niet. Mahler zelf heeft hier ook iets interessants over gezegd: ‘Dirigeren is een voortdurend elimineren van de maat die (…) achter de ritmische en melodische inhoud terug moet treden. Maar in plaats daarvan wordt bij de vierkante doorsneedirigenten iedere maatstreep als een barrière genomen en worden de maatdelen zonder onderscheid gescandeerd.’ Ik sluit me hier volledig bij aan.’

Mahler zei:
'Dirigeren is een voortdurend
elimineren van de maat'

Met eenzelfde schroom en bescheidenheid als waarmee hij aan het begin van het interview antwoord gaf op de vraag om Mahlers muziek te duiden voegt hij daaraan toe: ‘En wonderlijk genoeg schijnen sommige musici me te kunnen volgen...’ Dat is in het geval van het Concertgebouworkest zacht uitgedrukt; de musici staan open voor de uitdaging en kijken uit naar een spirituele ‘Mahler 9’. Myung-whun Chung keert in mei terug, om tijdens het Mahler Festival naast de Negende – voorafgegaan door een opdrachtcompositie van Rick van Veldhuizen – ook Mahlers Derde symfonie met het Concertgebouworkest uit te voeren.