Geluidskunstenaar Harm van den Berg: ‘De wind horen waaien op Mars is magisch’

Wat betekent luisteren voor jou?

‘Op de kunstacademie was iedereen, ik ook, heel visueel ingesteld. Op een gegeven moment begon ik bewust te luisteren, naar alles, naar mijn omgeving. Er ging een wereld voor me open. Wat als ik met geluid beelden kon oproepen? Recent heb ik mensen geïnterviewd en gevraagd: kun je vertellen welke kleur je mooi en interessant vindt, en waarom? De verschillende antwoorden heb ik opgenomen en verwerkt in een geluidsinstallatie, die klinkt uit onzichtbare speakers achter een wit doek. Stel je voor: je staat voor een groot wit canvas en je hoort iemand praten over blauw of groen of geel. Dit daagt je uit om daar zelf beelden bij te bedenken. Je hoort de kleuren benoemd worden, maar je kunt ze niet zien, dat wringt in de hersenen, en zorgt voor een nieuw soort ervaring.’

Luister je anders dan anderen?

‘Ik ben een gevoelige luisteraar. Als ik in het bos ben, sta ik vaak stil om te luisteren. In de verte hoor ik een paar vogels, je hoort blaadjes ritselen, een boomtak kraken, een insect vliegen: allemaal heel voor de hand liggend, maar als je daar goed naar luistert tekent zich een hele ruimte om je heen af. Ik heb het gevoel dat ik een ander domein binnenstap. Van die ruimtelijke ervaring, hoe geluiden de ruimte definiëren, ben ik me zeer bewust. Geluid is overal om je heen, onzichtbaar, maar het tekent de ruimte af.’

Wat hoor je graag?

‘Naast mijn tekenwerk verzorg ik ­muzikale performances met semi-modulaire synthesizers. Via elektronica worden geluidsgolven opgewekt die je kunt veranderen en aanpassen. De geluiden die ontstaan kun je zo manipuleren dat ze zichzelf versterken en organiseren. Ik geniet ervan als het geluid een op zichzelf staande entiteit wordt en een eigen leven gaat leiden. In de performances met synthesizer werk ik samen met de zangeres Junko Murakawa, zij heeft een prachtige stem. We zoeken de grenzen op. Het maakt niet uit of iets vals klinkt, of dat je extreme dissonanten of iets zachtjes, zoets en subtiels hoort. Het gaat om de pure klankbeleving.’

Wat wil je liever niet horen?

‘Bladblazers, ze maken een vreselijk, hard en onnodig geluid. Je kunt gewoon een hark gebruiken. Ik heb tegenwoordig een koptelefoon die je afsluit van het omgevingsgeluid, de beste uitvinding ooit. Het is opmerkelijk dat je, als je die weer afzet, beter hoort. Als ik aan het tekenen ben heb ik vaak abstracte elektronische muziek opstaan, of klassiek. Geen Radio 1, als je de menselijke stem hoort worden er hersendelen geactiveerd die maken dat ik niet meer goed kan tekenen.’

Wat is het mooiste dat je ooit gehoord hebt?

‘Er rijdt sinds kort een wagentje op M­ars, de Perseverance, en die heeft de wind opgenomen met een microfoon, schitterend. De wind horen waaien op M­ars is magisch. De wind daar is anders dan hier omdat de lucht ijler is, het klinkt allemaal iets blikkeriger.’

Wat zou je ooit nog willen laten horen en aan wie?

‘The Longest Distance is een werk dat ik heb gemaakt, maar dat nog niet tentoon is gesteld. De kosmische achtergrondruis, een overblijfsel van het ontstaan van het heelal, heb ik gecombineerd met het kloppende hartje van een ongeboren baby. Ik heb samengebracht wat het dichtstbij is, het babyhartje, en wat het verste weg is: het geluid dat over is van de Big Bang, 13,8 miljard jaar geleden. Ook hier maak ik gebruik van het witte doek, daarop is het hartje te horen op een heel specifieke plek. Het kosmische geluid hoor je in de ruimte overal om je heen.’