De volmaakte plaat - wat is 'ruis'?

In opnamestudio’s wereldwijd worden ­verschillende uitvoeringen van één concert laagje voor laagje beluisterd. Het eindresultaat wordt samengesteld uit de beste opnamen, niet alleen zonder niesbuien en papiergeritsel, maar ook met de ­perfecte balans in frequenties en, in veel gevallen, gecontroleerde nagalm.

Melle Kromhout, wetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam, denkt dat dit soort technieken bijdragen aan een ‘mythe van perfectie’. Hij promoveerde begin 2017 op het concept ruis. In zijn proefschrift toont hij aan hoe ingewikkeld het is om een oordeel te vellen over wat precies ‘muziek’ is, en wat ‘ruis’.

Ruis

Opnamestudio’s hebben ruis geleidelijk getemd, schrijft Kromhout in zijn proefschrift. Het bedrijf Dolby lanceerde al in 1960 de eerste methoden om ruis uit opnamen te filteren. Een paar decennia later lijkt ruis in de geluidstechniek geen probleem meer: je kunt het onderdrukken, overstemmen en vervangen door ‘stilte’. Merkwaardig, want wát wordt er dan precies gefilterd, en wat wordt er toegevoegd? Welk onderdeel van muziek is eigenlijk ruis?

Zwarte doos

In de klassieke communicatiewetenschap is ruis ‘dat wat de boodschap verstoort’. Een zender stuurt een signaal in de vorm van spraak, tekst of muziek, en een ontvanger decodeert dit. Decoderen gaat niet altijd goed, bijvoorbeeld als een ontvanger de taal niet spreekt. Het signaal raakt verstoord: er is ruis. Bekeken vanuit dit perspectief is ruis dus datgene wat het ‘pure signaal’ van muziek verstoort.

Dolby zegt daarover in 1987: ‘Een ideaal audioapparaat of -systeem legt het signaal dat het doorgeeft geen hoorbare beperking op.’ Een audioapparaat zou dus alleen het ‘pure signaal’ door moeten laten. Maar welk onderdeel van muziek is het ‘pure signaal’? ­Melle Kromhout vindt dat pure muziek niet bestaat: ruis – in allerlei vormen – maakt muziek juist interessant. Ruisonderdrukking blijkt een soort zwarte doos waar volgens de definitie van Dolby & co perfecte audio uit rolt. Aan deze opnieuw uitgevonden muziek raken onze oren, aldus Melle Kromhout, steeds meer gewend.

Meer lezen

Melle Kromhout: Noise Resonance. Technological Sound Reproduction and the Logic of Filtering. Proefschrift, ­Universiteit van Amsterdam, 2017. Beschikbaar op https://dare.uva.nl.