Dementie en muziek

Muziek is een kunstvorm waarbij het geheugen een essentiële rol speelt. Dat komt allereerst door de aard van muziek, als kunst van de tijd. De muzikale structuur ontvouwt zich in de tijd. Muzikale klanken hoor je direct, terwijl de muzikale structuur (de volgorde van die klanken) wordt waargenomen door de klanken in het geheugen op te slaan. Dat heeft een dubbele functie: verankering van de muziek die reeds geklonken heeft en anticipatie op de muziek die gaat komen. Het geheugen speelt nog een andere rol. Het effect van muziek is als een tijdmachine. Vaak worden vroege muzikale ervaringen zodanig in het geheugen opgeslagen, dat bij herbeluistering op latere leeftijd mensen zich de omstandigheden van die vroege beluistering herinneren, inclusief de gevoelens die ze destijds ervoeren. Het wekt daarom weinig verbazing dat muziek wordt ingezet bij de aanpak van geheugen-gerelateerde aandoeningen die op latere leeftijd hun intrede doen, zoals diverse vormen van dementie.

Gaat er inderdaad een helende werking van muziek uit? Feit is dat dementiebehandelingen met muziek positieve effecten hadden op algemene gedrags- en cognitieve symptomen. De vraag is of dat een direct gevolg van de muziek was. Dat was het onderwerp van de eerste metastudie op dit gebied, ‘Can musical intervention improve memory in Alzheimer’s patients?’, die in 2018 werd gepubliceerd in Dementia & Neuropsychologia. Uit 42 onderzoeken werden er in eerste instantie 24 geselecteerd, om uiteindelijk 4 onderzoeken en 179 patiënten over te houden. Muziek inzetten bij de behandeling van geheugenstoornissen van Alzheimerpatiënten bleek inderdaad voordelen te hebben. Ondanks dit positieve effect was het beschikbare bewijs niet consistent genoeg om muziek een helende werking toe te dichten.

Dat wil allerminst zeggen dat muziek geen indirect helend effect zou kunnen hebben. Het is mogelijk dat de positieve werking vergelijkbaar is met het zogenoemde Mozart-effect, genoemd naar een onderzoek waarin werd beweerd dat je intelligentie stijgt door het luisteren naar Mozart. In werkelijkheid bleek het te gaan om het luisteren naar muziek waar je van houdt, waardoor je je beter voelt en om die reden beter presteert. Mogelijk gaat om dezelfde reden het geheugen van mensen met dementie beter functioneren. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of er verschil is tussen geliefde muziek uit de tijd dat het geheugen nog vlekkeloos functioneerde en geliefde muziek uit de periode dat het al haperde. 

Bronnen:
bit.ly/2XoX3kg
go.nature.com/3B4WCcE

Op 23 november wordt er in de Kleine Zaal in het theatrale concert ‘Hersenstreken’ bij deze thematiek stilgestaan.