Kan de computer een componist vervangen?

Componeren is een wonder waarover we nog bar weinig weten. Is muziek in veel culturen een groepsproces dat oraal wordt doorgegeven; een van de bijzonderheden van de Europese cultuur is dat muziek door één persoon kan worden gemaakt en genoteerd. In het begin was dat nog relatief overzichtelijk. De middeleeuwse monnik die in zijn kloostercel één gregoriaanse melodie opschreef, kon zich beroepen op een concreet toonhoogtebewustzijn. Maar het componeren van meerstemmige muziek is een ander verhaal. Daar is ook een abstract klankbewustzijn voor nodig. En zelfs dan zijn we er nog niet. Stravinsky mocht dan naar eigen zeggen Le sacre du printemps niet gecomponeerd maar gehoord hebben, vervolgens moest dat sublieme visioen nog aan het papier worden toevertrouwd, terwijl het notenschrift beperkter is dan het lijkt. En dan maar afwachten hoe het in het echt klinkt.

Onderzoeken op dit gebied vinden vaak andersom plaats; ze gaan niet uit van de creatie, maar van de receptie van muziek, met als impliciete onderzoeksvraag: kan een computer de componist vervangen? Het onderzoeksresultaat is kunstmatige intelligentie: een machine die klanken in de ‘stijl’ van de componist in kwestie genereert. Een van de onderzoeksprojecten op dit gebied is DeepBach, een machine die naar Bach heeft geluisterd met als doel om overtuigende koralen in de stijl van de componist te genereren. 1.272 proefpersonen, verdeeld over drie verschillende niveaus van muzikale expertise, kregen fragmenten te horen en moesten kiezen: Bach of computer. De helft dacht dat de computergegenereerde klanken door Bach waren gecomponeerd. Hoe meer muzikale expertise, hoe vaker het juiste onderscheid werd gemaakt. Uiteraard speelt hier een methodisch probleem. Het onderzoek is niet herhaalbaar met louter Bach-experts, want die kennen Bachs oeuvre en horen dáárdoor al wat computergegenereerd of Thomaskantor­gecomponeerd is.

De score van vijftig procent is significant hoger dan bij andere kunstmatige intelligentie op dit vlak. Toch bevestigt dit resultaat het wonder van het componeren. In de schilderkunst komt het nog geregeld voor dat experts een vervalsing aan een meester toeschrijven, terwijl die vervalsing nog handwerk is. Maar kunstmatige intelligentie, die inmiddels wel zo ver gevorderd is dat zij bijvoorbeeld schaakgrootmeesters finaal kan inmaken, kan niet de meerderheid van de mensen muzikaal overtuigen. En degenen die wel bedot worden, raken niet overtuigd door muziek, maar door iets dat muziek nadoet – het tegenovergestelde van creëren.

Meer lezen? Ga naar arxiv.org/abs/1612.01010