Bach in de Romantiek

De stap die Serge Rachmaninoff zette van een vioolpartita van Johann Sebastian Bach naar een pianowerk lijkt misschien een opmerkelijke, maar Bach zelf heeft zijn eigen stukken ook meer dan eens ingezet voor een ander instrumentarium. Zo heeft hij zijn Derde partita gearrangeerd naar een suite voor, zo werd lange tijd aangenomen, de luit. Later bleek dat hij niet had gespecificeerd voor welk instrument de suite was bedoeld, waarmee hij de deur heeft geopend naar uiteenlopende uitvoeringen. Ook heeft hij de prelude van de Derde pa­rtita gebruikt in zijn cantates Herr Gott, Beherrscher aller Dinge en Wir danken dir, Gott, wir danken dir. Rachmaninoff bewonderde Bach zeer, hetgeen ook blijkt uit zijn 24 piano­preludes in alle toonsoorten (zoals Bach had gedaan in Das wohltemperirte Klavier), en hij arrangeerde de vioolpartita voor de piano. Het arrangement begint eenstemmig, zoals het origineel. Daarna voegt Rachmaninoff voorzichtig de ene stem na de andere toe en zo ontstaat uiteindelijk een dikkere, romantische textuur. 

Ook de Russische pianist en componist Samuel Feinberg was een groot bewonderaar van Bach en nam onder meer Das wohltemperirte Klavier op. Hij arrangeerde de Vijfde tri­osonate voor or­gel tot pianowerk. Feinberg begint zijn arrangement met vollere akkoorden dan Bachs origineel en zoekt direct de gewichtige, romantische klank op. Hoewel de naam van het originele werk misschien anders doet vermoeden, schreef Bach de sonate als solowerk. De twee handen van de organist, verdeeld over twee manualen met verschillende registraties, en de voeten, die de pedalen bespelen, vormen het trio. Bach schreef deze sonate als onderdeel van een set van zes, waarmee hij zijn zoon Wilhelm Friedemann lesgaf. De oudste zoon van Bach zou later naam maken als een uitmuntend organist.

Bach en Liszt als inspiratiebronnen

Als jonge componist had Ferruccio Busoni in Weimar een ontmoeting met Franz Liszt. Hoewel het leeftijdsverschil 45 jaar was, ontwikkelde zich een vriendschap met wederzijdse bewondering. Busoni heeft het werk van Liszt veelvuldig uitgevoerd en zag zichzelf als zijn opvolger. In het kielzog van zijn grote voorbeeld heeft Busoni werken van Johann Sebastian Bach gearrangeerd voor de piano. Met zijn Chaconne heeft hij het laatste deel uit Bachs Tweede partita voor viool solo tot een virtuoos pianostuk gemaakt, waarin het karakter en de structuur van het origineel evenwel niet verloren gaan. Zo klinken ook in de pianoversie 64 variaties op een zich steeds herhalende baslijn. In het afsluitende ­D-akkoord heeft Busoni voor de noot F een kruis tussen haakjes genoteerd. De uitvoerende pianist kiest zo tussen een slot in de hoofdtoonsoort D mineur of een zogenaamde picardische afsluiting in majeur, hetgeen in de Barok ook vaak voorkwam.

Liszt was met 2.666 daalder de hoofdsponsor van een groot beeld van Beethoven op het marktplein in Bonn

Schumanns Fantasie voor Clara en Beethoven

Aan het huwelijk tussen Robert en Clara Schumann ging een jarenlang conflict vooraf met Clara’s vader Friedrich Wieck, die tegen het huwelijk was. In die jaren schreef Schumann het eerste deel van zijn Fantasie. ‘De meest gepassioneerde muziek die ik ooit heb gecomponeerd, een diepe klaagzang voor jou,’ zo schreef hij aan zijn geliefde. In het deel citeert de componist een melodie uit Beethovens liedcyclus An die ferne Geliebte. De oorspronkelijke tekst van het citaat is veelzeggend: ‘Aanvaard deze liederen, die ik alleen voor jou zing.’ Toen Schumann ook de andere twee delen had geschreven, bood hij de Fantasie aan voor het goede doel: een groot beeld van Beethoven op het marktplein in Bonn, dat er nog altijd staat. De hoofdsponsor was Franz Liszt, die 2.666 daalder bijdroeg. Met Liszt is ook een van de weinige pianisten genoemd die destijds in staat was de Fantasie te spelen. Schumann heeft het stuk zelfs aan hem opgedragen. Liszt droeg vervolgens zijn beroemde Sonate in b klein aan Schumann op.