Hoe luistert een musicoloog?

Wat betekent luisteren voor jou? 

‘Dat is een brede vraag, er zijn vele vormen van luisteren. Functioneel luisteren, professioneel luisteren, kritisch luisteren, ga zo maar door.

Plezierluisteren begon thuis, toen ik klein was. Mijn moeder was dol op operette; er stond veel Duitse tv aan. Mijn vader speelde tuba in de lokale harmonie. Die glom zo mooi! Hij heeft me noten leren lezen en streed voor mij voor een hoornistenplaats in de harmonie. Dat kostte doorzettingsvermogen, want een meisje in de harmonie kon echt nog niet.

In mijn werk moet ik vooral functioneel en kritisch luisteren. Die kritische luisteraar zit inmiddels zo ingebakken dat ik hem niet meer uit kan zetten. Soms mis ik het ­plezierluisteren wel, hoor.’

Luister je anders dan anderen? 

‘Dat denk ik wel. Hoe langer je dit werk doet, hoe kritischer je vanzelf wordt. Je hebt immers steeds meer vergelijkings­materiaal. Ik ben niet meer zo snel tot tranen geroerd als vroeger, toen ik nog consumerend luisterde; dat is als je muziek over je heen laat komen zonder rationeel te oordelen. Tegenwoordig ga ik liever alleen naar een concert dan met een vriend of vriendin, want die vinden het meestal prachtig terwijl ik kan zitten denken: ‘Dit is apevals. Vér onder de maat.’

‘Soms vind je iets de eerste keer geweldig en de tweede keer suf’

Staat alles strak onder elkaar, spelen de musici geïnspireerd, reageren ze alert op elkaar, is de klank mooi en de toon zuiver, daar let je allemaal op. Natuurlijk is dat ook subjectief. Soms vind je iets de eerste keer geweldig en de tweede keer suf. Dat kan aan het stuk liggen, of aan de uitvoering, of aan je eigen gemoed. 

Ik probeer objectief te zijn in de wetenschap dat dat onmogelijk is. Criteria als zuiverheid en techniek, en bij nieuwe muziek de opbouw en de ontwikkeling, helpen daarbij. Als de stem van een sopraan wegvalt door een keiharde blaaspartij van drie trombones, dan kun je vrij objectief zeggen dat dat niet goed gecomponeerd is.’ 

Wat hoor je graag? 

‘Muziek die me verrast en muziek die een zekere urgentie heeft, die geschreven móest worden uit een innerlijke noodzaak van de componist. Waar je dat aan hoort, ja dat is weer subjectief en ongrijpbaar. Toch, als er tien maten extra zijn gecomponeerd om meer subsidie te krijgen, hoor je dat. 

Componisten die me altijd verrassen zijn Sofia Goebaidoelina, Galina Oestvolskaja, György Kurtág en György Ligeti. Die heb ik leren kennen door Reinbert [de Leeuw, red.].’

Wat wil je liever niet horen?

‘In mijn studie muziekwetenschap in de jaren negentig werd de alom populaire Arvo Pärt kitsch en new age genoemd. Toch heeft zijn muziek wel degelijk urgentie. Ook hij raakt altijd. Maar de epigonen van Pärt, die er de laatste jaren zoveel zijn... Die zijn vaak zo gemakzuchtig, schrijven alleen maar oorstrelende muziek; nietszeggend snoepgoed zonder weerhaakjes die je aandacht vasthouden. Mensen noemen zichzelf tegenwoordig te snel componist.  

Toch wil ik ze niet afkraken. Soms schrijf ik maar eufemistisch. Ik noemde bijvoorbeeld laatst iets ‘muziek voor wie zich wil onderdompelen in een klanklandschap waarin de zon altijd schijnt’. 

Maar wat ik absoluut niet wil horen is de dreinerige achtergrondmuziek die je overal krijgt opgedrongen. In hotels, in de supermarkt, aan de telefoon. Ik word daar helemaal gestoord van.’

Wat is het mooiste dat je ooit gehoord hebt?

‘What is the Word van Kurtág en Nu altijd sneeuw van Goebaidoelina, die hebben me allebei diep in mijn vezels geraakt. ‘Magie’ was de gemene deler.’

Wat zou je ooit nog willen laten horen en aan wie?

‘In mijn cursussen en concert­inleidingen doe ik niet anders dan de muziek laten horen die ik graag met anderen deel! Deze maand geef ik een lezing over vrouwelijke componisten op het Erato ­Festival in Meppel. Ken je bijvoorbeeld Elisabeth-Claude Jacquet de La Guerre? Een componiste die ik recent ontdekte is de Noorse Cecilie Ore. Haar muziek laat ik nu aan iedereen horen.’ 

Wie is Thea Derks?
Muziekpublicist Thea Derks is gespecialiseerd in moderne en nieuwe muziek. Ze schreef Reinbert de Leew: mens of melodie (2014/2020) en Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht (2018). Als recensent, radiomaker, blogger en concertinleider promoot zij sinds jaar en dag het werk van componerende vrouwen.