Lichtontwerper Hans Wolff: ‘Licht heeft te maken met een enorm palet aan menselijke gewaarwordingen’

Hij is een grootheid op het gebied van lichtontwerp, met op zijn palmares opdrachtgevers als de Hermitage (tegenwoordig H’ART Museum), het Van Gogh Museum, het Anne Frank Huis, het Mauritshuis, het Victoria and Albert Museum in Londen en de ­Koninklijke Opera in Gent. Hij ontwierp de belichting van het Nationaal Monument op de Dam, de Sint-Jan in Den Bosch en het Ministerie van Financiën en het Vredespaleis in Den Haag. Ook werkte hij voor bedrijven als Schiphol, De Bijenkorf en Albert Heijn. Talloze theatervoorstellingen en televisie- en filmproducties voorzag hij van het juiste licht.

De lijst Hans Wolff-lichtprojecten is lang. Hoe kom je tot zoiets?

‘Ik was als klein kind al bezig met licht. Schemerlampen verplaatsen. Mijn vader vragen om met een zaklantaarn de poppenkast vanuit een bepaalde hoek te belichten. Ik had nooit gedacht dat ik er m’n beroep van kon maken. Als student verkocht ik kaartjes in een klein Amsterdams theater. Daar kreeg ik wat extra taken, ik werd als het ware naar de belichting getrokken. Daarna was het hek van de dam; de opdracht die al was goedgekeurd de volgende dag opnieuw aanpakken omdat je denkt dat het toch nog beter kan. Dat idee...’

Wat doet licht zoal?

‘Een van de fascinerende aspecten van licht is dat we er maar beperkt taal voor hebben, terwijl we onbewust meteen aanvoelen wat er gaande is. Bijvoorbeeld: je wordt ’s ochtends wakker, kijkt uit het raam en de zon schijnt – óf je wordt wakker, kijkt uit het raam en de lucht is donkergrijs. Iedereen herkent het en reageert daarop. Licht heeft te maken met warmte, vertrouwen, rust, veiligheid, onzekerheid, angst, een enorm palet aan menselijke gewaarwordingen. Daarnaast zijn er natuurlijk ook de gewone praktische toepassingen. Die laatste zijn overigens veel beter te verwoorden.’

Laten we die even doornemen, met betrekking op de Kleine Zaal.

‘Er is bijvoorbeeld de concrete vraag ‘kun je het programmaboekje, of de partituur, lezen op de juiste plekken en op het moment dat dat van belang is?’ Ik houd niet van mod­ieuze gekkigheid. Het moet altijd ook een zakelijk valide verhaal zijn. Duurzaamheid, financiën, de mogelijkheden om een investering terug te verdienen, dat speelt allemaal een grote rol. De lichtbronnen die we nu gaan gebruiken vragen een behoorlijke investering. Maar wat we nu gaan aanbrengen gaat 50.000 uur mee, terwijl de oude lampen een levensduur van 1.000 uur hadden.

‘De belichting die we nu gaan aanbrengen gaat 50.000 uur mee, terwijl de oude lampen een levensduur van 1.000 uur hadden.’

Bovendien: Het Concertgebouw houdt zelf de broek op, en de Kleine Zaal wordt dus ook commercieel ingezet. Bedrijven zien de zaal dan bijvoorbeeld graag in hun bedrijfskleur. En als er na, laten we zeggen, een presentatie een feestelijke avond volgt, moet het licht ook dáár aan bijdragen. Dat kan straks allemaal met één druk op de knop. Terwijl er voorheen een dag opbouwen en een halve nacht afbreken voor nodig was, met alle kosten van dien.’

Als we kijken naar de ‘voor-en-na-afbeeldingen’ [zie hierboven] van de Kleine Zaal, wat maakt dan het verschil in beleving?

‘Met het zaallicht zoals het nu is, wordt de Kleine Zaal door veel mensen als kil en zelfs wat grauw ervaren. Dat gaan we door een groot aantal subtiele ac­centen oplossen, waarvan je hier een voorstudie ziet. Om iets te noemen: het podiumlicht van boven – noodzakelijk natuurlijk – geeft ook schaduwen op het gezicht waardoor een musicus er minder flatteus uitziet. Dat wordt straks door nieuw, zacht frontlicht ondervangen. Op de zuilen in de ronding van de zaal gaan we met kleuraccenten de classicistische opbouw van de ruimte benadrukken en het effect van gezamenlijke beleving versterken. De cartouches en het mooie stucwerk met de repeterende elementen worden opnieuw uitgelicht, iets wat in de Grote Zaal ook geweldig werkt. Het zijn allemaal details die communiceren met het publiek en tot een ander, beter gevoel leiden.’

Bestaat er zoiets als optimaal licht voor een concertzaal?

‘Voorkeuren en mogelijkheden veranderen met de tijd. Vroeger had je kaarsen en gaslicht, die bleven aan want als je ze uitdeed was het een heel werk om ze weer aan te krijgen. Daaruit volgde een periode waarin het elektrisch licht ook gewoon aanbleef. En nu willen we donkerte, zodat we ons beter op het podium kunnen concentreren. Als je naar muziek luistert is het fijn als je je goed kan concentreren, niet wordt afgeleid dus, en je je prettig en ontspannen genoeg voelt om je te laten meevoeren. Wat wij doen is op zoek gaan naar alles wat licht daaraan kan bijdragen. En dat is veel.’