Lisa Batiashvili: ‘Dit concert moest herontdekt worden’

‘De sensualiteit, de ongelofelijke schoonheid van het stuk, je kunt er niet omheen’, zegt een opgetogen Lisa Batiashvili over het Eerste vioolconcert van Szymanowski uit het begin van de vorige eeuw. De Georgische violiste is vanuit Philadelphia net terug in Duitsland als ik haar telefonisch spreek.

Met The Philadelphia Orchestra onder leiding van Yannick Nézet-Séguin heeft ze Szymanowski’s vioolconcert live opgenomen, een vanwege de pandemie uitgesteld project. ‘Dit concert moest herontdekt worden, het is lange tijd helemaal niet populair geweest. Je hebt ook een vrij groot orkest nodig, wat het weer lastig maakt voor de balans met de viool. Het is niet eenvoudig om dit geprogrammeerd te krijgen.’

Kracht en verfijning

Met het Concertgebouworkest speelt de internationaal gevierde Batiashvili het werk deze maand opnieuw.

‘De vioollijn is als een vogeltje dat zingt, de lyriek is speels. Tegelijkertijd is de muziek buitengewoon krachtig. De orkesttutti’s: emotionele explosies! Het orkest moet de energie van het stuk bewaken, en nergens massief worden. Dit concert is heel menselijk, het raakt aan alle mogelijke menselijke gevoelens, je hoort een extreem rijk kleurenpalet.

Het concert is opgedragen aan violist Paul Kochanski, een dierbare vriend van wie de componist zielsveel hield. Het Spaanse ritme tegen het einde is erg verleidelijk. Je voelt de verborgen liefde. Szymanowski was geïnspireerd door Richard Strauss, Mahler, Stravinsky, je hoort ze er allemaal in terug. Om het werk te spelen heb je innerlijke rust en kalmte nodig.’

‘Om dit werk te spelen heb je innerlijke rust nodig’

Antonio Pappano, die op de bok staat bij het Concertgebouworkest, heeft dit stuk al meerdere malen gedirigeerd. ‘Ik ben dol op die man, als mens en als musicus. Altijd als hij een soloconcert met een orkest uitvoert, neemt hij dat net zo serieus als een symfonie. En dat is niet bij iedere dirigent zo. Hij neemt tijd, alles wordt tot in het kleinste detail uitgewerkt. Pappano is een flexibel mens en investeert veel in repetitietijd. Al bij het eerste concert voel ik me volledig vrij. Deze dirigent is honderd procent muziek, hij leeft ervoor. Dat is zeer inspirerend.’

Samen sterk

Het Concertgebouworkest heeft karakter, er blijft haar altijd iets muzikaals bij na een samenwerkingsperiode, is Batiashvili’s ervaring. In het seizoen 2016/2017 was ze artist in residence bij het Amsterdamse orkest. ‘Dat was echt een privilege, die residency gaf enorm veel voldoening. Ik herinner me altijd hoe het was om een bepaald werk uit te voeren met het Concertgebouworkest. Zoals Tsjaikovski’s Vioolconcert in januari 2017, ook met Antonio Pappano. Een ideale combinatie, het begrip en het respect voor elkaar zorgen ervoor dat je zo dicht mogelijk bij het best haalbare kunt komen.

‘Communicatie met elkaar op het podium is zeer belangrijk’

Op het podium heb ik een partner nodig die me verder brengt, me inspiratie geeft om mezelf te kunnen ontplooien. Ik ben maar een onderdeel van het geheel. Om meer, zo niet alles te kunnen geven, heb ik mijn ­medemusici nodig. Ik kan wel de leiding nemen, maar dat wil ik niet. Ik voel me pas echt vrij en sterk als iedereen om me heen hetzelfde nastreeft. De laatste jaren kon ik kiezen met wie ik samenwerk. Ik prijs mezelf gelukkig met de musici met wie ik speel. Communicatie met elkaar op het podium is zeer belangrijk.’

Gegrond

Batiashvili’s podiumuitstraling is warm en intens, haar toon kraakhelder. Ze bezit een jonge en sprankelende persoonlijkheid, die zelfs door de telefoon is waar te nemen.

Nu het concert­leven langzaamaan weer op gang lijkt te komen – het is eind januari als we elkaar spreken – kijkt de in Tbilisi geboren violiste met gemengde gevoelens terug op de afgelopen tijd. De pandemie verandert de mentaliteit van mensen en hun psychische toestand: ‘[Er is een] gebrek aan vertrouwen, gebrek aan durf om risico’s te nemen: twee dingen die zo belangrijk zijn om verder te komen in het leven. Ik heb geprobeerd mijn dagelijkse manier van doen niet te veranderen. Het was een zegen dat ik veelvuldig naar Georgië kon reizen, terug naar mijn roots, mijn familie, mijn kindertijd. Ik heb mensen opgezocht die ik eerder nauwelijks zag, het drukke concertleven vroeg te veel tijd van me.’

Ze vervolgt: ‘De karakteristieke oude cultuur van het land, de bewoners die open zijn, genereus, warm, energiek. Die mix geeft mij veel energie, net als de schoonheid van Georgië, de kalmte, het eten, de wijn.’ Beschrijft dit ook het karakter van Batiashvili zelf, de manier waarop ze in de wereld wil staan? ‘Zeker, dit alles brengt een emotioneel gegrond gevoel van veiligheid met zich mee, dat stamt uit mijn kindertijd. Het heeft alles met liefde te maken. Ik heb het gevoel dat ik door ieder vuur kan met deze bagage in mijn hart.’

Kansen geven en krijgen

Ook was de violiste veel in Georgië vanwege haar nieuwe stichting, de Lisa Batiashvili Foundation. Doel: jonge, talentvolle musici uit haar geboorteland een kans geven om zich te ontwikkelen, helpen met een instrument, een masterclass, de mogelijkheden onderzoeken die belangrijk zijn voor iemand om zijn of haar weg te vinden in het internationale muziekleven. Ze speelt ook samen met die talenten – de jongste, Tsotne Zedginidze, is twaalf jaar, speelt piano én componeert. ‘Ik geef die stichting met hart en ziel vorm, samen met anderen, het is noodzakelijk voor me.

‘Georgië is een krachtig land’

Zelf heb ik zo ongelofelijk veel geluk gehad met mijn ouders, beiden musicus, en met de mensen die ik heb ontmoet in de Europese muziekscene, de kansen die ik kreeg. In Duitsland, tijdens mijn opleiding, heb ik geleerd wat discipline is, hoe je verantwoordelijk bent voor je eigen leven. Dat laatste kun je alleen in een vrij land te weten komen. In Georgië kun je, helaas, niet op het politieke systeem bouwen. In dat jonge talent zie ik een stukje van mezelf, ik herken mezelf van vroeger. Georgië heeft weinig geluk met de politieke situatie, maar is een krachtig land dat in wezen deel wil uitmaken van het Europese gedachtegoed. Laten we in contact blijven met de rest van de wereld via de mooiste taal die er is: de muziek. Die taal gebruiken als ambassadeur van het land.’