Wat is een madrigaal?

Wat is een madrigaal?

Een madrigaal is een kort meerstemmig lied voor een groep zangers, al dan niet met begeleiding. Het was vooral populair in de zestiende eeuw. Meestal is het een muzikale zetting van een gedicht.

Een kenmerk van het madrigaal is de expressieve omgang met de tekst van het gedicht: de muziek probeert de tekst zo goed mogelijk tot uitdrukking te brengen. Het onderwerp van deze tekst was vaak wereldlijk (niet-religieus) van aard.

Hoe ontstond het madrigaal?

In de vijftiende eeuw hadden informele, lichte meerstemmige liederen zoals de frottola (in Italië) en de chanson (in Frankrijk) gedomineerd. Intellectuelen en dichters kregen echter zo langzamerhand genoeg van de vaak grappige, wat amateuristische tekst van deze liederen.

Ze waren veel geïnteresseerder in de serieuze gedichten Petrarca en zijn navolgers. Deze gingen over de liefde, verdriet en meer existentïele thema's. Bovendien waren frottole en chansons vaak heel eenvoudig op muziek gezet, met veel herhaling en homofone texturen. Componisten waren in deze tijd juist geïnteresseerd geraakt in de polyfonie.

Hoe klinkt een madrigaal?

In Florence, in die tijd het culturele centrum van Italië, ontstonden zo de eerste madrigalen. Dit keer met serieuze tekst en een serieuze muzikale doorwerking. In plaats van de herhalende structuur van zijn voorgangers was het madrigaal doorgecomponeerd: elke regel werd van zijn eigen muziek voorzien.

Zo konden componisten de tekst van het gedicht zo expressief mogelijk overbrengen. Deze tekstillustratie zien we bijvoorbeeld terug in dit madrigaal van Thomas Weelkes. Het woord 'ascending' geeft Weelkes weer met een stijgende muzikale lijn.

Sommige componisten begonnen zelfs aan de randen van de modaliteit te experimenteren. De madrigalen van Gesualdo staan bol van chromatiek, melodische wendingen die in de eeuwen daarvoor ongekend waren. Tot op de dag van vandaag staan ze bekend als experimentele, zeer emotionele muziek.

Door de uitvinding van de muziekdrukkunst konden de madrigalen zich snel verspreiden door heel Europa. Het werd een van de kenmerkende genres van de Renaissance.

In de Barok begonnen componisten onder leiding van Monteverdi steeds meer nadruk te leggen op de uitdrukking voor de tekst. Componisten begonnen de regels van het contrapunt steeds vaker te breken, als de tekst daar naar hun inzicht om vroeg.

Uiteindelijk beginnen ook instrumenten een hoofdrol te krijgen in het madrigaal. Het madrigaal blijft belangrijk als genre, maar gaat langzaam over naar een vorm waarbij ook solo gezongen kan worden.

Hoe liep het af met het madrigaal?

Helaas was het snel afgelopen met het madrigaal. Liefhebbers van dramatiek en tekstexpressie konden nu terecht bij de opera om hun hart op te halen. Langzaam sterft het meerstemmige madrigaal uit tot er vanaf ongeveer 1640 bijna niets meer in druk verschijnt. Gelukkig is er in de tussentijd genoeg geschreven om nog eeuwen van te kunnen genieten.