In Spanje, Andalusië vooral, is het vloeken in de kerk om de alom­tegenwoordige flamencomuziek een niche te noemen. Maar vanuit het perspectief van de gitaarwereld, zeker in Nederland, is het wel degelijk een niche binnen een niche. Natuurlijk kennen we in ons land Eric Vaarzon Morel, die de afgelopen decennia de flamencogitaar voor het voetlicht heeft gebracht en er ook een eigen draai aan heeft gegeven. Daarnaast is er voor de echte flamenco-adepten ook de Flamenco Biënnale, die dit jaar zijn tiende editie beleeft. En waarschijnlijk doet een van de grote sterren, de in 2014 overleden Paco de Lucía, bij de doorsnee (klassieke) muziekliefhebber ook nog wel een licht branden, al was het alleen maar door zijn legendarische samenwerking met de gitaristen John McLaughlin en Al di Meola. Maar wie, buiten de hardcore flamencoliefhebbers, kent Sabicas, Escudero, Sanlúcar?

Andalusische traditie

En dan is er ook nog de vraag of flamenco klassiek te noemen is. Flamencopuristen zullen dat ontkennen, en ze hebben een punt. Flamenco is in de aard steeds verder gecultiveerde volksmuziek, een live-vorm vooral die grotendeels stoelt op improvisatie. Niet voor niets waren diezelfde puristen woedend toen Paco de Lucía in 1976 met Entre dos aguas voor het eerst een flamenco­single opnam. Aan de andere kant zijn flamenco-invloeden de basis van veel Spaanse gecomponeerde muziek. ­Enrique Granados, Isaac Albéniz, Manuel de Falla en Joaquin Turina, om er een paar te noemen, putten rijkelijk uit de Andalusische muziektraditie.

Manolo Sanlúcar en Paco de Lucía waren beiden meer componist dan flamencogitarist

Die traditie zelf leunt nog altijd sterk op traditionele dansvormen als de fandango, rumba en seguidilla en op het typisch Spaanse gezang, de cante jondo. Dat de gitaar, oorspronkelijk slechts een begeleidingsinstrument in de flamencotraditie, zich losmaakte en zich ook met soms uitgebreide solo’s ging manifesteren, danken we vooral aan Sabicas. Sabicas (artiestennaam van Agustín Castellón Campos) ­bouwde voort op de vernieuwingen die flamenco­gitarist Ramon Montoya in de eerste helft van de twintigste eeuw doorvoerde. Sabicas had zo niet alleen een enorme invloed op de technische ontwikkelingen van het flamenco-­gitaarspel, hij was ook verantwoordelijk voor de verzelfstandiging van de flamencogitaar door zijn revolutionaire solo’s. En toen hij kort na het begin van de Spaanse Burgeroorlog samen met Spanjes beroemdste bailaora (flamencodanseres) en tevens zijn geliefde Carmen Amaya koos voor een ballingschap in Zuid-Amerika, bracht hij daarmee niet alleen de flamencogitaar op het internationale podium, maar introduceerde hij ook Zuid-Amerikaanse invloeden. Zijn Guadalquivir uit 1969, een flamencovertaling van de Andalusische dans zorongo, is een mooi voorbeeld van zijn destijds vernieuwende spel.

Integratie

In het kielzog van Sabicas deed de bijna een generatie jongere Mario Escudero iets soortgelijks. Hij emigreerde naar de Verenigde Staten en populariseerde daar de flamencogitaar met stukken als Ímpetu, een onvervalste bulería – een van de vrolijkere flamencovarianten. Sabicas en Escudero vormden weer de springplank voor de in de jaren 1940 geboren Manolo Sanlúcar en Paco de Lucía. Zij waren beiden meer componist dan traditioneel flamencogitarist en onderzochten nadrukkelijk de mogelijke integratie van jazz-, pop-, en klassieke invloeden. Toch bleven beiden onderstrepen dat ze de traditie in ere hielden en dat hun uitgangspunt altijd de standaard flamenco­vormen waren. Zo is Los Caireles van Sanlúcar een zapateado en zo ging De Lucía er altijd prat op dat een van zijn belangrijkste leerscholen en inspiratiebronnen het werk van Sabicas was. Hij werd geroemd om zijn fabelachtige techniek en snelheid en zijn vermogen om ook naast jazz­grootheden als Al di Meola en John McLaughlin geheel zichzelf te blijven; net als in de bloemlezing uit zijn werk die vanavond klinkt verloochende hij nimmer de basis van flamencovormen als de malagueña, de granaína en de meer Zuid-Amerikaans geïnspireerde guajira. 

Voortzetting traditie

Dat is ook het geval met de volgende generatie flamencogitaristen en -componisten waarvan Vicente Amigo, Rafael Riqueni en Gerardo Núñez de voornaamste vertegenwoordigers zijn. Ze zijn alle geboren in de jaren 1960 en onderzoeken verder de mogelijkheid om flamenco, jazz, klassiek, fusion en meer samen te brengen, terwijl hun werken in de aard beantwoorden aan de basisvormen van de flamenco. Zo is Amigo’s Ventanas al alma een minera, Brisas van ­Riqueni een guajira en Piedras negras van Núñez een solea. Juist door de basis van de deze dansvormen te respecteren en ondertussen andere invloeden toe te laten, zetten zij de traditie van de flamenco op sologitaar voort terwijl ze die ondertussen verrijken. 

Dat een musicus daarvoor niet per se een Spanjaard hoeft te zijn heeft de Russische gitarist Grisha Goryachev inmiddels bewezen. In zijn jonge jaren speelde hij eindeloos platen van onder anderen Sabicas en Paco di Lucía na om zich zo de specifieke stijl, techniek en snelheid van de flamenco eigen te maken. Inmiddels heeft hij met onder anderen De Lucía samengespeeld, wordt hij ook in Spanje gerespecteerd en zorgt hij als een van de weinige hedendaagse gitaristen dat de flamenco­muziek voor het instrument ook buiten speciale evenementen zoals een Flamenco Biënnale levend en in ontwikkeling blijft.