Mezzosopraan Joyce DiDonato: ‘Uit het hart gebrachte muziek kan wonderen verrichten’

Tussen haar drukke werkzaamheden door neemt Joyce DiDonato de tijd om uitgebreid te vertellen over haar ervaringen in Amsterdam, het activisme in haar bijzondere programma’s en de liedcyclus die Jake Heggie componeerde met haar in gedachten.
‘Sinds mijn debuut in deze zaal vol verhalen, jaren geleden [zie de kadertekst verderop, red.], ben ik al vele malen de beruchte trap afgedaald. Vlak daarvoor loop je langs een plaquette op de muur, waarop alle legendarische eerdere prijswinnaars je begroeten. Dat maakt je onmiddellijk bewust van het historisch excellente niveau dat van je verwacht wordt. Nu staat ook mijn naam erbij en ik ben enorm blij en vereerd dat ik nu ook alle musici mag aanmoedigen die hierlangs het podium opgaan.’

Activisme

Als geen ander raakt DiDonato haar publiek in het hart, ook buiten de concertzaal. Een van de redenen waarom ze de Concertgebouw Prijs kreeg, is dat ze de kracht van muziek op onvermoede plekken laat klinken. In het menu van haar website zit zelfs een knop ‘activisme’. Waarom is muziek zo geschikt als platform voor sociaal-maatschappelijke actie? ‘Activisme kun je overal en altijd uitdragen. Bij elke ontmoeting en met elk woord dat je spreekt heb je de mogelijkheid om maatschappelijke veranderingen teweeg te brengen. Aangezien muziek een verbinder is van vaak ongelooflijke schoonheid, is het brengen van muziek naar groepen die buitengesloten worden, of aan wie de ervaring van deze culturele rijkdom ontzegd wordt, op zich al een activistische daad. Maar ik ga het liefst nog een stap verder en nodig hen uit om samen met mij muziek te maken. Dan vindt pas echt een transformatie plaats, daar zit de chemie. Als je naast iemand staat met wie je maar heel weinig gemeen hebt, en je ervaart samen de harmonie, het ritme en de resonantie van het leven, dan kan dat een ingrijpend en blijvend effect hebben.’

 ‘Ik wilde laten horen hoe muziek van eeuwen geleden met luide stem nu tot ons kan spreken’

‘Ik zorg dat de muziekervaring altijd de hoogste prioriteit heeft. Als ik een nieuw programma ontwikkel – hoewel, als ik eerlijk ben voelt het alsof een programma eerder mij ontwikkelt! – is het vertrekpunt ALTIJD de muziek. Zonder muziek is een verbinding met het publiek bij voorbaat mislukt. Maar hoe kan ik ‘eindeloos licht’ zingen of ‘Ich bin der Welt abhanden gekommen’ en me niet afvragen wat deze woorden betekenen voor mij als wereldburger vandaag de dag? Als ik deze grote thema’s op mijn eigen manier weet te vertolken, krijg ik vaak diep­gevoelde berichten uit het publiek over hoe betekenisvol – en onvergetelijk – het concert voor hen was. Soms gebeurt dat zelfs pas jaren later.’

Wonderen

‘Jake Heggie’s opera Dead Man Walking [over een non die in contact komt met een terdoodveroordeelde en zich vervolgens is gaan inzetten voor de afschaffing van de doodstraf, red.] was het keerpunt. Toen zag ik hoe muziek kan samenvallen met de wereld waarin we leven. Soms verliezen we ons helemaal in Schubert of Mozart, zonder de muziek te vertalen naar het heden. Door de rol te zingen van de echt bestaande Zuster Helen Prejean is dat voor mij voorgoed veranderd. Ik werd daarna gevraagd te zingen in een streng bewaakte gevangenis in New York. Ik moest het gewoon doen. Een publiek van zeer ­gewelddadige criminelen was muisstil terwijl ik Händels aria Piangero zong. Na afloop sprongen ze op en klapten ze uitbundig. Toen wist ik zeker dat muziek, met een open hart gebracht, wonderen kan verrichten. Een van de mannen uit dat publiek heeft nu in gevangenschap een complete opera geschreven. Dat is zijn catharsis, en het is bijzonder om daar getuige van te kunnen zijn.’

‘Ik herinner me ook een ­optreden in een vluchtelingenkamp in Athene, waar jonge kinderen het podium op kropen tijdens het concert. Ze begonnen te dansen en rond te draaien, zonder enige schroom maakten ze contact met ons. In een wereld waar ze als ‘vreemdeling’ bestempeld worden, zonder thuis, waren ze nu eens volkomen welkom en maakten ze deel uit van de ervaring. Misschien waren de kinderen zich er niet van bewust, maar als ze ouders in het publiek hadden, hebben die ongetwijfeld hetzelfde gevoel van schoonheid en normaal zijn ervaren. Het trauma was misschien even weg, al was het maar voor een ogenblik.’

Verhalenverteller

‘Van nature ben ik een verhalen­verteller en mijn recitals hadden altijd al een thema, maar door het programma In War and Peace: Harmony through Music werd mij in één klap duidelijk welke revolutionaire dingen er mogelijk zijn in een concert of recital. Na de terroristische aanslagen in Parijs in november 2015 lukte het mij niet om een gewoon recital te programmeren met onbekende aria’s. Ik wilde mijn publiek bij de oren pakken en door elkaar schudden om ze te laten horen hoe muziek van eeuwen geleden met luide stem nu tot ons kan ­spreken. Alle ­levenswijsheden liggen voor het oprapen, we hoeven alleen maar te luisteren, contact te maken en alles los te laten.’

‘Mijn volgende project is volledig gebaseerd op de gedichten van Emily Dickinson, een briljante maar zeer ­teruggetrokken dichter. Tijdens haar leven [1830-1886] werden slechts tien van haar gedichten uitgegeven, die ook nog eens zwaar geredigeerd waren door een mannelijke redacteur. Na haar dood werden bijna tweeduizend gedichten gevonden in een koffer aan het voeteneind van haar bed. Ik zie er enorm naar uit om aan de hand van dit project het gesprek aan te gaan met jonge mensen over de behoefte om met creativiteit je eigen plek in deze ingewikkelde wereld te vinden. Ik maak me zorgen over jongeren die compleet in beslag genomen worden door het produceren van ‘content’ voor een groot publiek. Maar die ‘content’ is zielloos en vinkt lijstjes af. Wat een gevangenis! Ik wil ze aanmoedigen om gewoon iets te maken, om creativiteit te ervaren. Je hoeft niet viraal te gaan, je doet het om jezelf beter te leren kennen. Creatief zijn is een fundamenteel mensenrecht, voor ieder mens op deze planeet.’

 ‘Camille Claudels diepe kwetsbaarheid in de kern van haar ­furieuze genie is een cadeau voor een performer’

‘Mijn programma Eden [in de Grote Zaal op 8 maart 2022, red.] kwam voort uit een behoefte om over het milieu en de natuur te zingen en – zoals ik het zie – uit de enorme noodzaak om een diepere verbintenis daarmee aan te gaan. Vanuit dat startpunt heb ik muziek bij elkaar gezocht. En er was veel om uit te kiezen! Songplay [in de Grote Zaal op 13 maart 2024, red.] ontstond na In War and Peace, toen ik terug wilde keren naar de speelsheid van muziek. Ik wilde letterlijk spelen met muziek, de lichtheid en de vreugde van muziek weer omarmen. Het programma Emily is ingegeven door de genialiteit van Dickinson.’

Camille Claudel

In zijn toelichting bij Into the Fire schrijft Jake Heggie dat hij DiDonato belde met het idee om een liedcyclus over Camille Claudel (1864-1943) te schrijven. Had dat te maken met het feit dat ook het levensverhaal van Claudel een activistisch thema kent? ‘Ik wil niet voor Jake spreken, maar ik denk niet dat er voor hem meer achter zat dan haar een stem te willen geven, een stem die het grootste deel van haar leven onderdrukt en opgesloten was. Het verhaal van zo’n creatieve grootheid die door de maatschappij beknot werd waardoor haar genialiteit niet tot bloei kon komen, dat is natuurlijk een prachtig dramatisch gegeven, maar tegelijk ook een diep menselijk verhaal. Als de liedcyclus luisteraars aanzet om nu in actie te komen voor vrouwen­rechten is dat heel mooi, maar ik denk dat Jake en librettist Gene Scheer gewoon alleen haar stem wilden laten horen. Camille Claudel was een vrouw met een diepgevoelde, maar ingesnoerde passie. Ze was buitengewoon getalenteerd, maar haar talent werd niet gevierd. Een totale revolutionair, maar achter slot en grendel gezet. Haar diepe kwetsbaarheid in de kern van haar furieuze genie is een cadeau voor een performer.’

Dierbare herinneringen

Joyce DiDonato kijkt uit naar haar terugkeer naar Amsterdam en haar debuut bij het Concertgebouworkest. ‘Ik heb veel mooie herinneringen aan Amsterdam en Het Concertgebouw, maar de meest dierbare zijn wel de concerten voor tweehonderd mensen aan tafeltjes waarmee de concertzaal na de lockdown weer geopend werd. Er was een enorme honger om weer in de zaal te mogen zijn en deel uit te maken van de gemeenschap die samen de magie van live muziek ervaart. Om nooit te vergeten. Maar deze concertzaal nodigt je simpelweg uit om groots te zijn en ik vind het heerlijk om die uitdaging aan te gaan. Afgelopen zomer maakte ‘mijn eigen’ Kansas City Symphony zijn debuut in deze zaal en het was thrilling om erbij te zijn. Veel orkestleden hadden me verteld hoe de opnames van het Concertgebouworkest voor hen een voorbeeld waren en nu stonden ze zelf in deze beroemde zaal. Ik zal die avond nooit vergeten!’ En over dirigent Antonio Pappano: ‘Met Tony samenwerken is voor mij het hoogtepunt van muziek maken. Hij ademt muziek en hij heeft een bijzonder talent om het beste uit musici te halen. Ik verheug me om samen met hem en het Concertgebouworkest de liedcyclus over Camille Claudel uit te voeren, ik kan niet wachten tot het zover is!’