Wat is orkestreren?
orkestreren
Orkestreren is het toewijzen van noten aan de verschillende instrumenten van een orkest, groot ensemble of bigband.
Orkestratie kan worden ingezet om een bestaand werd voor piano of kleinere bezetting geschikt te maken voor orkest. Maar als een componist in één keer een muziekstuk voor orkest schrijft, is orkestratie altijd onderdeel van het componeren.
Bij de verdeling van de muziek over verschillende muziekinstrumenten moet rekening worden gehouden met het register, de ambitus (omvang) en de andere specifieke eigenschappen van de beschikbare instrumenten. Op een klarinet kun je bijvoorbeeld geen akkoorden spelen, legato spelen op pauken gaat vaak wat moeizaam en op een viool moet je rekening houden met de bewegingen van de strijkstok (stokvoering). Kortom, om te orkestreren heb je kennis nodig van muziekinstrumenten: de instrumentatieleer.
Kun je creatief zijn in orkestratie?
Alle instrumenten op een goede manier behandelen is een ambacht, maar orkestreren is óók een kunst.
Het creatieve aspect zit hem vooral in het maken van keuzes op het gebied van klankkleur, textuur en articulatie – welke instrumenten kies je, welke combinaties? Leent een bepaalde melodie zich voor een trompetsolo, of voor de combinatie fagoten cello? Hoe luid spelen de instrumenten ten opzichte van elkaar? Door de noten aan verschillende instrumenten en instrumentgroepen toe te wijzen, kleurcontrasten aan te brengen en waar nodig te octaveren kunnen melodieën, middenstemmen en individuele noten sterker naar voren komen en een andere lading krijgen. Je herinterpreteert de noten.
Voorbeelden van orkestratie
Veel pianomuziek is zo kleurrijk en evocatief zijn, dat het als het ware een orkestversie uitlokt. Neem Moesorgski’s Schilderijen van een tentoonstelling: daarvan bestaan meerdere orkestversies, waaronder die van Nikolai Rimski-Korsakov en Maurice Ravel.
Lees ook: Moesorgski's Schilderijen van een tentoonstelling - een van de meest bewerkte composities ooit
Ook hedendaagse componisten orkestreren graag pianowerken: er bestaat bijvoorbeeld een versie van Alban Bergs Pianosonate, opus 1 in de orkestratie van de Nederlandse componist Theo Verbey.
Liszt en Berg waren zelf zeer vaardige orkestrators. Hun contrastrijke pianomuziek nodigde Adams en Verbey als het ware uit om deze uit te vergroten. Verbey herinnert zich dat hij in de jaren tachtig bij zijn kennismaking met Bergs Pianosonate dacht: ‘Dit is zó dicht en polyfoon geschreven, met zoveel stemmen door elkaar, dat je het met een orkest beter hoorbaar kunt maken. En dat vind ik eigenlijk nog steeds.’
Over La lugubre gondola – geïnspireerd door de dood van Liszts idool en schoonvader Richard Wagner – zegt Adams: ‘Het clair-obscur van de frasering en het aanzwellen en afnemen van de lange, golvende thema’s leken te schreeuwen om een orkestbewerking, hoewel mijn orkestratie waarschijnlijk meer schatplichtig is aan Wagner dan aan Liszt.’
Verbey daarentegen is juist dicht bij Berg gebleven. ‘Ik vind dat je de stijl van het origineel moet respecteren. Het je toe-eigenen van een bestaand stuk vind ik eigenlijk een raar fenomeen, een typisch laatromantisch concept dat standaard is geworden.’
Orkestratie kan worden ingezet om een bestaand werd voor piano of kleinere bezetting geschikt te maken voor orkest. Maar als een componist in één keer een muziekstuk voor orkest schrijft, is orkestratie altijd onderdeel van het componeren.
Bij de verdeling van de muziek over verschillende muziekinstrumenten moet rekening worden gehouden met het register, de ambitus (omvang) en de andere specifieke eigenschappen van de beschikbare instrumenten. Op een klarinet kun je bijvoorbeeld geen akkoorden spelen, legato spelen op pauken gaat vaak wat moeizaam en op een viool moet je rekening houden met de bewegingen van de strijkstok (stokvoering). Kortom, om te orkestreren heb je kennis nodig van muziekinstrumenten: de instrumentatieleer.
Kun je creatief zijn in orkestratie?
Alle instrumenten op een goede manier behandelen is een ambacht, maar orkestreren is óók een kunst.
Het creatieve aspect zit hem vooral in het maken van keuzes op het gebied van klankkleur, textuur en articulatie – welke instrumenten kies je, welke combinaties? Leent een bepaalde melodie zich voor een trompetsolo, of voor de combinatie fagoten cello? Hoe luid spelen de instrumenten ten opzichte van elkaar? Door de noten aan verschillende instrumenten en instrumentgroepen toe te wijzen, kleurcontrasten aan te brengen en waar nodig te octaveren kunnen melodieën, middenstemmen en individuele noten sterker naar voren komen en een andere lading krijgen. Je herinterpreteert de noten.
Voorbeelden van orkestratie
Veel pianomuziek is zo kleurrijk en evocatief zijn, dat het als het ware een orkestversie uitlokt. Neem Moesorgski’s Schilderijen van een tentoonstelling: daarvan bestaan meerdere orkestversies, waaronder die van Nikolai Rimski-Korsakov en Maurice Ravel.
Lees ook: Moesorgski's Schilderijen van een tentoonstelling - een van de meest bewerkte composities ooit
Ook hedendaagse componisten orkestreren graag pianowerken: er bestaat bijvoorbeeld een versie van Alban Bergs Pianosonate, opus 1 in de orkestratie van de Nederlandse componist Theo Verbey.
Liszt en Berg waren zelf zeer vaardige orkestrators. Hun contrastrijke pianomuziek nodigde Adams en Verbey als het ware uit om deze uit te vergroten. Verbey herinnert zich dat hij in de jaren tachtig bij zijn kennismaking met Bergs Pianosonate dacht: ‘Dit is zó dicht en polyfoon geschreven, met zoveel stemmen door elkaar, dat je het met een orkest beter hoorbaar kunt maken. En dat vind ik eigenlijk nog steeds.’
Over La lugubre gondola – geïnspireerd door de dood van Liszts idool en schoonvader Richard Wagner – zegt Adams: ‘Het clair-obscur van de frasering en het aanzwellen en afnemen van de lange, golvende thema’s leken te schreeuwen om een orkestbewerking, hoewel mijn orkestratie waarschijnlijk meer schatplichtig is aan Wagner dan aan Liszt.’
Verbey daarentegen is juist dicht bij Berg gebleven. ‘Ik vind dat je de stijl van het origineel moet respecteren. Het je toe-eigenen van een bestaand stuk vind ik eigenlijk een raar fenomeen, een typisch laatromantisch concept dat standaard is geworden.’