Rosemary Brown: een mysterie ontrafeld

Vrouwkje Tuinman sloot haar studie muziekwetenschap af met een scriptie over populair-klassieke muziek van de jaren negentig. ‘Musici als André Rieu en Helmut Lotti, die een groot publiek wisten te raken terwijl geen journalist, wetenschapper of muziekliefhebber er normaal op wist te reageren. Dat vond ik interessant, die discrepantie. Ik vind dat je dit soort muziek moet beoordelen op haar eigen merites in plaats van op wat jij ervan vindt. Een rode draad in al mijn werk is dat ik zonder vooroordelen de werkelijkheid probeer te achterhalen.’

‘Toen Preludium mij vroeg ideeën aan te dragen voor een mogelijke podcast, kwam als eerste dan ook Rosemary Brown in mij op. Ik had over haar gelezen en geconstateerd dat er bijna alleen maar over haar werd gepraat als ‘die malle mevrouw’, met haar paranormaal doorgegeven partituren van dode componisten. Toch is ze een aantal jaren wereldwijd heel populair geweest en de werkelijkheid is dat ze een ongelooflijk oeuvre aan partituren heeft nagelaten, rijp en groen, alles door elkaar. Die muziek is er, wat je er ook inhoudelijk van vindt. Geen van haar critici nam ooit de moeite om er serieus naar te kijken.’

De man in het zwart

‘Rosemary groeide op in een nogal armoedige wijk van Londen, in een niet rijk gezin, keurig, maar nauwelijks cultureel geïnteresseerd,’ vervolgt Vrouwkje. ‘Haar vader verhuurde kamers, moeder was huisvrouw. Er was wel een piano en Rosemary heeft als kind nog een jaartje pianoles gehad, maar verder was er geen muziek. Ze was dan ook een matig pianiste en wist dat van zichzelf.

Ze voelde dat haar handen muziek speelden die ze niet kende

Op haar zevende, toen ze ziek in bed lag, stond er een man in een zwarte pij naast haar die zei dat hij later terug zou komen en dan muziek aan haar zou doorgeven. Ze vond dat niet vreemd: in haar familie kwam aan beide kanten helderziendheid voor en interesse in spiritualisme. Pas toen ze later een afbeelding van Liszt zag, wist ze: ‘Oh, dat was die man in het zwart!’ Voorlopig zou ze hem niet terugzien.’

‘Rosemary trouwde laat, kreeg twee kinderen en werkte bij de posterijen in Londen. Binnen één jaar overleden haar moeder en haar ziekelijke man, voor wie ze jarenlang had moeten zorgen. Eenmaal verlost van die last kreeg ze weer contact met de man in het zwart. Inmiddels had ze, op advies van haar moeder, de Spiritualist Church bezocht, waar de belangrijkste geloofsopdracht was: het zoeken naar bewijs dat de ziel na de dood niet verloren gaat. Dat sloot aan bij haar heilige overtuiging.

Ze is weer piano gaan spelen en voelde op een gegeven moment dat haar handen geleid werden, en muziek speelden die ze niet kende. Er volgde meer muziek, tot Liszt opnieuw verscheen en haar opdroeg het te noteren. De moeilijke vertaalslag naar papier kon ze pas maken toen hij de akkoorden noot voor noot aan haar dicteerde. Uiteindelijk werd het resultaat door vakmensen geredigeerd en uitgegeven. Hoewel ze geen musicus was, werd ze door belanghebbenden aangespoord toch het podium op te gaan om die stukken te spelen, wat haar niet goed afging. Pas zodra ze door professionele pianisten worden gespeeld hoor je dat er echt muziek bij zit. Een van die stukken is dan ook opgenomen in Liszts oeuvrecatalogus.’

Pianoles van Rachmaninoff

‘Liszt bracht tal van collega’s mee naar zijn medium: Chopin, Schubert, Brahms, Stravinsky; met Bach en Beethoven had Rosemary een moeizame relatie, met veel anderen werkte ze prima samen. Rachmaninoff heeft haar ooit pianoles gegeven, via oefeningen die haar spel aanzienlijk verbeterden. Ze werd alom ontdekt en kreeg uitnodigingen voor concerten, maar haar bekendheid leverde haar, behalve succes, ook veel hoon op. ­Wereldwijd is ze door uiteenlopende wetenschappers onderzocht, met altijd als uitkomst: ze is niet krankzinnig, niet muzikaal en voor haar is het volkomen echt.’

Liszt had haar gezegd: dit is een manier om aan te tonen dat wij er nog zijn

‘Vraag me niet of ik erin geloof. Mijn werkelijkheid is anders, maar niet beter of slechter. Dit was haar werkelijkheid. Ik vond het zo leuk er een serie over te maken omdat het hele verhaal samenhangt met een vraag die me al dertig jaar bezighoudt, namelijk hoe muziek ontstaat. Hoe je iets in je hoofd krijgt en dat weet te vertalen. Als je leest hoe Liszt, Brahms of Mahler hun compositieproces omschrijven, blijkt dat vaak spiritueel, iets kosmisch, van God gegeven, maar het gaat ook over hard werken en vakmanschap. Rosemary’s enige ambitie was aan te tonen dat de ziel overleeft na de dood. Liszt had haar gezegd: dit is een manier om aan te tonen dat wij er nog zijn.’

Zonder oordeel

‘Een aantal stukken is van gelijkwaardige kwaliteit als het overige werk van haar componisten. Een Braziliaanse musicoloog die twee studies heeft gewijd aan de door haar gecomponeerde en de al bestaande sonates van Schubert, vond haar werkwijze zo frappant lijken op de typisch schubertiaanse technieken, dat hij het niet onmogelijk achtte dat ze die van hem heeft doorgekregen. Voor mijn podcast, die ik zelf heb gemonteerd – daar was corona goed voor, want veel tijd – heb ik met verschillende betrokkenen gesproken. Ook met haar zoon, die het heel gewoon vond dat zijn moeder communiceerde met iemand die hij niet hoorde. De laatste tien jaar van haar leven schreef ze niet meer, maar hij vertelde dat ze tot het eind in contact is geweest met ‘aanwezigheden’.

Het was hoogst interessant om hiermee bezig te zijn. Zonder oordeel, zonder sentiment, al weet je niet of dat altijd lukt. Soms moet je het doen met wat er is en daar vrede mee hebben: namelijk dat er geen antwoord is op je vragen.’

 Nieuwsgierig geworden?



Luister dan naar In de geest van Rosemary Brown. Aflveringen verschijnen iedere donderdag, van 5 oktober tot en met 23 november. De podcast is ook te beluisteren via de diverse podcast-apps.