Peter Steinmann: ‘Samen, daar hou ik van’

‘Hier heb ik van 22 maart tot 9 mei bijna iedere avond staan spelen.’ Peter Steinmann wijst, we staan buiten voor zijn huis. ‘Ik begon dan met de finale van Beethovens Negende en eindigde met Aan de Amsterdamse grachten, en daartussenin was het elke keer anders. Er was tijdens de lockdown ­behoefte aan entertainment: iedere avond stonden er misschien wel vijftig, zestig mensen te luisteren. En het hield mij lekker bezig.’

Muziek als verbinding tussen mensen, als levend onderdeel van de gemeenschap: dat is waar Steinmann voor leeft. Dat begon al in zijn jeugd bij de harmonie in Limburg, die zo’n belangrijk onderdeel vormt van de dorpsgemeenschap. Op 13 oktober komt die passie tot uiting in het ‘Concert om niet te vergeten’ in de Grote Zaal, een samenwerking met het Alzheimercentrum Amsterdam, het Concertgebouworkest, Het Concertgebouw en het VU-Orkest. De opbrengsten gaan naar het Alzheimercentrum. ‘En iedereen speelt voor niks! Dat we dat voor elkaar hebben kunnen krijgen, daar ben ik erg trots op.

We weten natuurlijk niet of het doorgaat. Ik zou het jammer vinden, al is het alleen maar omdat het de laatste keer zal zijn dat ik een heel concert met het orkest meespeel.’ Inmiddels is duidelijk dat het concert zonder programmawijzigingen doorgang vindt.

Geen solist

Tijdens zijn studie aan het Maastrichts Conservatorium wist de hoornist al dat hij in een symfonieorkest wilde spelen. Na korte betrekkingen bij het Residentie Orkest en het Amsterdams Philharmonisch Orkest werd Steinmann op zijn 21ste aangenomen bij het Concertgebouworkest. ‘Ik voelde me als een vis in het water. De eerste jaren speelde ik nog samen met mijn voormalige leraar, Adriaan van Woudenberg, later kwamen Julia Studebaker en Jacob Slagter... Heerlijk vond ik het, mijn functie binnen die groep van vier hoornisten. Als je muziek maakt met mensen die elkaar goed aanvoelen, kun je bergen verzetten!

Als je in een orkest speelt, kun je geen individualist zijn. Dan moet je mengen. Dat was ik ook wel gewend vanuit de harmoniewereld. Ik ben geen solist. Mijn kracht is om samen met de andere orkestleden degene te laten shinen die shinen moet. Samen: daar hou ik van. Ik ging dan ook al snel in het Verenigingsbestuur, waar ik Hanna Philips ontmoette. Allebei vonden we dat de musici en de stafleden meer bij elkaar moesten komen; er was veel te weinig contact.

We begonnen een bulletin. Dat groeide uit tot een glossy personeelsblad, de KCOurant. Het sociale aspect, daar ging het om. De ene groep is niet belangrijker dan de andere: we kunnen niet zonder elkaar, we moeten het samen doen. Dan moet je ook meer van elkaar weten. Het nieuwe pand van het orkest aan de Gabriël Metsustraat, met repetitiestudio’s en de Amsterdamzaal, vind ik dan ook een gouden greep. Het fysieke contact dat er nu is tussen de orkestleden en de kantoorstaf is zéér positief!’

Groeidiamant

‘In 2012 werd bij mijn moeder de ziekte van Alzheimer geconstateerd. Als ik op bezoek kwam, merkte ik dat de bewoners van het verzorgingshuis heel positief reageerden als ik op mijn hoorn speelde. Na de dood van mijn moeder besloot ik daar iets mee te gaan doen.’ Met een aantal mensen uit de zorgsector brainstormde Steinmann over wat hij zou kunnen toevoegen. Dat leidde tot Meer dan muziek, een eenmanszaak die muzieksessies aanbiedt voor mensen met dementie.

Tegenwoordig bereikt Steinmann maandelijks 40 tot 50 mensen. ‘Muziek spreekt – zo heb ik het tenminste begrepen – een centraal deel van de hersenen aan waar de dementie geen vat op krijgt. Daardoor worden mensen met Alzheimer rustig in hun hoofd, ze komen even terug bij zichzelf. Ik ervaar dat ook als ik voor ze speel.’

Door zijn activiteiten kwam hij in contact met hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit Erik Scherder en professor Philip Scheltens, directeur van het Alzheimercentrum. Mede geïnspireerd door beide wetenschappers ontstond het initiatief voor het eerste ‘Concert om niet te vergeten’, in 2016 in de Kleine Zaal, voor een klein publiek.

Een tweede concert in 2018 met als gast pianist Louis van Dijk – die zelf met Alzheimer kampte – raakte snel uitverkocht. ‘Mijn collega’s uit het orkest hadden een heel positieve inbreng. En toenmalig orkestdirecteur Jan Raes heeft enorm geholpen. Het gaat niet om de opbrengsten, het komt echt van binnenuit, en het bleek een groeidiamant.‘

In de Grote Zaal

Tijd voor schaalvergroting dus. ‘Eens in de vijf jaar biedt Het Concertgebouw de Grote Zaal kosteloos aan voor een sociaal verantwoord initiatief – wij hebben dat toegezegd gekregen voor het derde ‘Concert om niet te vergeten’. Ook mocht het in de seizoensbrochure van het Concertgebouworkest. Toen heb ik alle orkestleden benaderd, en al snel kreeg ik antwoord van veertig collega’s die graag mee wilden doen. Tja, dan moet je op zoek gaan naar een dirigent. Toevallig woont Jan Willem de Vriend vijf minuten bij mij vandaan.’

‘Ik had boodschappen gedaan, ik had ijs bij me, dus eigenlijk niet zo veel tijd.’

Steinmann besloot gewoon eens aan te bellen. ‘Ik had boodschappen gedaan, ik had ijs bij me, dus eigenlijk niet zo veel tijd. En ik dacht – kan ik dit wel maken?’ Maar De Vriend liet hem binnen – en de deal was binnen enkele minuten beklonken. Hij stelde Schuberts Derde symfonie voor – luchtig, kort, afwisselend. Een zoektocht naar solisten leidde dankzij vrienden naar mezzosopraan Roberta Alexander en Emanuel Ax. 

Side by Side

In 2016 introduceerde het Concert­gebouworkestorkest het concept Side by Side, waarbij het de lessenaars deelt met een jeugdorkest. Omdat Steinmann graag jonge mensen bij het programma wilde betrekken en zijn dochter Emma violiste is in het VU-Orkest, lag het voor de hand om het openingswerk Side by Side uit te voeren met de VU-studenten. ‘Ze zijn ongelooflijk gemotiveerd!

We doen samen Rossini’s Ouverture ‘La gazza ladra’: een geweldig stuk, waar ik een heel goede herinnering aan heb. In 1979 kwam Danny Kaye het dirigeren, dat heeft zo’n impact op mij gehad.’ De acteur en komiek ging in zijn rol van Unicef-­ambassadeur voor het orkest staan, en bleek het volkomen naar zijn hand te kunnen zetten. ‘Dan zingt Roberta de Mozart-aria Non più di fiori, met een héél mooie bassethoornsolo… Met Dejan ­Lazić – Emanuel Ax kan helaas niet komen – spelen we een deel uit Mozarts ‘Jeunehomme’-concert. Vivaldi’s Concerto di Amsterdam is ook prachtig; dat kan [orkestcollega en violist, red.] Tjeerd Top heel goed. Dan Schubert en een mooie toegift. En dan… zal het voorbij zijn!’

Niet dat Steinmann moeite heeft met zijn pensionering. ‘Ik ga zeker door met Meer dan muziek. Ik doe op dit moment bijvoorbeeld een cursus ‘Muziek en bewegen met ouderen’ op het conservatorium. Er is zo veel te doen! Ik hou van tennis, ik hou van het leven, ik hou van een wijntje… Over mij hoef je je geen zorgen te maken.

Wat ik geleerd heb van mijn tijd in het orkest? Eigenlijk vooral dat ik bevoorrecht ben. Ik heb zo veel mooie muziek ervaren en fantastische reizen gemaakt… Het orkest is mij héél dierbaar.’

De hoorn van Peter Steinmann

‘Mijn hoorn is al twintig jaar oud. Het is een Alexander, uit Mainz, in het bezit van de Foundation Concertgebouworkest. Toen ik bij het orkest kwam speelden we op instrumenten van Knopf; later gingen we allemaal over op Alexanders, die door het orkest werden aangeschaft. Dit instrument was eigenlijk van Paulien [Weierink, MV].

Tijdens een tournee zei ze: ‘Ik heb een hoorn die je misschien zal bevallen, misschien wil je die uitproberen’. Ik nam hem mee naar huis en ben erop gaan spelen. Tot op de dag van vandaag ben ik er heel enthousiast over. Het is een instrument dat mij heel dierbaar is. Daarom wil ik het graag overnemen van Founda­tion Concertgebouworkest.’

di 13 oktober | Grote Zaal
Concertgebouworkest
Jan Willem de Vriend dirigent
diverse solisten en sprekers
musici van het VU-Orkest
Rossini, Mozart, Vivaldi, Schubert