Sieuwert Verster over 40 jaar Het Orkest van de Achttiende Eeuw

De plannen om het jubileum van het Orkest van de Achttiende Eeuw te combineren met een Beethovenweek, waarin alle symfonieën zouden klinken, kunnen door de opleving van het coronavirus helaas niet doorgaan. Het dubbele feest was een initiatief van directeur Sieuwert Verster. ‘Je kunt je verjaardag vieren, maar je kunt hem ook overslaan’, aldus Verster. ‘Tegen mijn kinderen zeg ik altijd dat het beter is om bijzondere momenten te markeren, dus dit keer dacht ik: we moeten iets doen met die veertigste verjaardag. Iets dat iedereen zal verbazen én iets dat past bij de traditie van het orkest.’

Door samen te werken met bevriende orkesten uit het veld, die net als Het Orkest van de Achttiende Eeuw op instrumenten uit Beethovens tijd spelen, wilde het jarige orkest een soort ‘state of the art’ creëren. ‘Een gezamenlijke presentatie van hoe Beethovens symfonieën klinken als ze worden uitgevoerd door gerenommeerde oude-muziekspecialisten. Verschillen onze interpretaties nog steeds wezenlijk met die van de huidige symfonieorkesten?’ Doel was om die discussie aan te wakkeren tijdens de Beethovenweek en bewijs te leveren dat een orkest als dit nog steeds bestaansrecht heeft.

Veertig jaar

Dat het Orkest van de Achttiende Eeuw zijn veertigste verjaardag viert, is overigens best bijzonder, want eigenlijk dachten de musici dat ze zouden stoppen na de dood van hun unieke dirigent en oprichter van het orkest, Frans Brüggen. Verster: ‘De eerste tien jaar waren we altijd samen met Frans, we traden alleen met hem op. 

De tweede tien jaar werkten we, mede op aandringen van Frans zelf, ook af en toe met gastdirigenten. We hebben een heel rijtje afgewerkt en dat was best leuk, maar de concerten met gastdirigenten waren nooit zo euforisch als de concerten met Frans. In het derde decennium hebben we tegen Frans gezegd: zolang jij bestaat gaan we alleen maar met jou op stap, want samenwerken met gastdirigenten dat is niets voor ons. In deze jaren heeft zich het credo ontwikkeld: als Frans stopt, dan stoppen we allemaal.’

In deze jaren heeft zich het credo ontwikkeld: als Frans stopt, dan stoppen we allemaal.

‘Als Frans van de ene op de andere dag omgevallen was, dan is het niet ondenkbaar dat dat ook zo geschied zou zijn. Maar omdat Frans een enorm lange fade-out doorgemaakt heeft met een steeds grotere fragiliteit is het anders gegaan. Het kwam de laatste jaren (tot aan zijn dood in 2014) steeds vaker voor dat hij op het laatste moment moest afzeggen. Dus in ons vierde decennium werkten we noodgedwongen wéér met gastdirigenten en dat ging eigenlijk heel goed.

We hebben goed nagedacht en overlegd met elkaar, met Frans en met de concertzalen en uiteindelijk hebben we de wens geformuleerd dat we tóch door wilden gaan met het orkest. Frans wist dat en heeft ons zijn herderlijke zegen gegeven. Soms droom ik nog wel eens dat ik onze toekomstplannen met hem bespreek en dat hij zegt: ‘Sieuw, doe maar wat je goeddunkt!’’

Revolutionair

Samen met de symfonieën van Haydn en Mozart behoren Beethovens symfonieën tot het kernrepertoire van het orkest. Verster: ‘Frans formuleerde het verschil tussen deze drie meesters heel treffend: ‘Haydn is de grootste uitvinder van de symfonie, Mozart is geen uitvinder, maar een theatrale, eigenzinnige rakker en Beethoven is een directe erfgenaam van Haydn. Beethoven heeft de symfonie nog eens getransformeerd en naar een totaal ander, zeer persoonlijk peil gebracht.’

We waren verbijsterd hoe prachtig het klonk op onze instrumenten

In onze beginjaren aarzelden we nog of Beethoven wel bij onze manier van spelen paste en of we zulke moderne muziek wel aankonden. Nadat we, met veel tijd en veel geduld, de Eerste symfonie met succes hadden ingestudeerd en uitgevoerd wilde Frans ook de Derde doen. Hij noemde de ‘Eroica’ een scharnier in de muziekgeschiedenis, ‘de eerste symfonie waarbij ik écht nodig ben, want alles van daarvóór kan best zonder dirigent’. We waren verbijsterd hoe prachtig het klonk op onze instrumenten, we hadden het gevoel dat we voor het eerst de ‘Eroica’ hoorden zoals Beethoven hem had bedoeld.

Het was een ongelooflijk opwindende tijd, ik kan niet anders zeggen dan dat we af en toe dronken van vreugde waren. Uiteindelijk leerden we alle negen symfonieën spelen en hebben we ze met grote regelmaat over de hele wereld uitgevoerd. Toch was Frans soms nog onzeker over onze aanpak. In zijn eigen woorden: ‘Ik zou al blij zijn als Beethoven bij een uitvoering van ons in de zaal had gezeten en dat hij dan zijn eigen muziek überhaupt zou herkennen. Zo onzeker ben ik over sommige conclusies die wij maar menen te moeten trekken. Ook al zijn wij tot de tanden gewapend met kennis, soms weet ik het niet.’

Werken en wensen

Deze maand zouden Beethovens symfonieën voor de eerste keer weer op de lessenaars staan, sinds het overlijden van Frans Brüggen. Verster: ‘We hebben de afgelopen jaren vooral stukken gespeeld waar Frans zich nooit aan heeft gewaagd, zoals Beethovens opera Fidelio en de Missa solemnis, maar bijvoorbeeld ook een aantal opera’s van Mozart.’ Het orkest wilde zelf in ieder geval de ‘Eroica’, spelen, favoriet van Frans Brüggen, en de week afsluiten met de Negende symfonie, samen met Cappella Amsterdam. De overige symfonieën zouden door de andere drie uitgenodigde orkesten worden gespeeld: het Orchestre des Champs-Elysées, het Freiburger Barockorchester en het Orchestra of the Age of Enlightenment.

Het is voor de liefhebbers te hopen dat deze veelbelovende Beethovenweek op een later moment nog eens in dezelfde vorm gevierd kan worden.