Spelen we muziek van Bach steeds sneller?

Eind 2018 berichtten verschillende media dat muziek van Johann Sebastian Bach steeds sneller zou worden gespeeld. Aanleiding was een onderzoek door Universal Music naar het Concert voor twee violen en orkest, BWV 1043, waaruit bleek dat moderne uitvoeringen van dit dubbelconcert maar liefst een derde (!) sneller zijn dan uitvoeringen van vijftig jaar geleden.

Volgens de platenmaatschappij past dit binnen een trend in de popmuziek: die zou namelijk ook steeds sneller worden. En dat past dan weer bij de moderne tijd, waarin iedereen strijdt voor de aandacht van de luisteraar. De conclusie: er kan worden gesproken van een algemene voorkeur voor ‘snellere en lichtere’ Barok (en pop).

Fake news? David van Erkelens, Information-Studies-student aan de Universiteit van Amsterdam, kreeg argwaan en besloot het onderzoek over te doen. Behalve naar het genoemde dubbelconcert keek hij naar uitvoeringen van twee andere vioolconcerten, de Brandenburgse concerten, cantates, triosonates voor orgel en de Cello­suites. Alles bij elkaar 19.660 opnamen van tussen 1950 en 2019.

Wat blijkt? Het Concert voor twee violen en orkest is inderdaad een klein beetje – 5% – sneller geworden, maar zeker niet 30%. De andere twee viool­concerten worden juist langzamer gespeeld. Totaal in strijd met eerdere berichtgeving zijn de uitvoeringen van de triosonates voor orgel en de Cellosuites: die worden bijna allemaal langzamer gespeeld. De grootste versnelling zit in cantate Erhöhtes Fleisch und Blut, BWV 173; deze is inmiddels 18% sneller – maar ook geen 30%. Voor bijna alle stukken geldt: de versnellingen zijn West-Europees. In opnamen met een andere herkomst was in 52% van de gevallen sprake van een vertraging. 

Recent onderzoek naar de aria Aus Liebe will mein Heiland sterben uit Bachs Matthäus-Passion draagt ook al niet bij aan de stelling van Universal. Vermoedelijk is die aria pas sinds de ­negentiende eeuw zo tragisch langzaam dat je de sopraan langzaam in ademnood ziet raken, en heeft zelfs Felix Mendelssohn – die de passie in 1829 aan de vergetelheid ontrukte – de aria nog een stuk vlotter uitgevoerd dan wij nu gewend zijn.

Al met al verwijzen we de stelling ‘muziek van Bach wordt steeds sneller gespeeld’ – met dank aan de Universiteit van Amsterdam – naar het rijk der fabelen. 

Lees hier het gepubliceerde artikel van David van Erkelens: Johann Sebastian Bach’s Music is Speeding Up: Fake News?

Bekijk hier van ieder BWV-nummer de onderzoeksdata