Stemmen van de toekomst volgens pianist Julius Drake

Alle liederen van Mahler plus een selectie liederen van Alma Mahler in vijf concerten: een herculische taak, waarin Julius Drake zich laat bijstaan door tien jonge zangers en zangeressen. Al ziet de Londense podiumveteraan dat zelf natuurlijk anders: ‘Je moet echt benadrukken dat het om die tien zangers gaat. Dat mensen nu de kans krijgen om ze te zien en te horen. Voordat ze allemaal wereldberoemd zijn. En de kaartjes onbetaalbaar.

‘Wat soms gebeurt, is dat zangers pas echt beroemd worden als ze misschien al een klein beetje over hun absolute top zijn.’

Het zijn allemaal prijswinnaars, en dat ze nu nog niet wereldberoemd zijn komt alleen maar doordat ze jong zijn. Wat soms gebeurt, is dat zangers pas echt beroemd worden als ze misschien al een klein beetje over hun absolute top zijn. Dus nu is hét moment om deze zangers te beluisteren.’

Hoe is het idee van deze Mahlerserie ontstaan? ‘Oei, dat is alweer even geleden. In welk jaar leven we nu? Juist, dan was het in 2016, denk ik. Ik geloof dat het een gezamenlijk idee was van Het Concertgebouw en mijzelf. Ik vond het direct een goed plan, en ik wist meteen dat ik in elk recital een mannen- en een vrouwenstem wilde, dat leek me het mooist. En het Mahler Festival was een perfecte gelegenheid.’

Hoe zijn de programma’s verdeeld onder de zangers en zangeressen? ‘Dat ging heel natuurlijk. Toen ik bijvoorbeeld Feride hoorde – wier achternaam ik echt niet kan uitspreken (Büyükdenktas, red.) – vond ik haar stem zo bijzonder dat ik meteen dacht aan Der Abschied, uit Das Lied von der Erde. En Catriona Morison: die stem past precies bij de Kindertotenlieder.’

Voor het project heeft Drake vier baritons en een tenor geselecteerd; de zangeressen zijn alle vijf mezzosopraan. ‘Dat ze alle vijf mezzo zijn is niet bewust zo gepland. Maar veel Mahlerliederen vragen volgens mij om een laag stemtype. Ik weet ook niet goed waarom, maar het is opvallend, omdat Mahler in zijn symfonieën nogal eens teruggrijpt op materiaal uit Des Knaben Wunderhorn, en in die orkestwerken gebruikt hij juist hoge stemmen.’

Anders is dat met Das Lied von der Erde, waarin Drake tijdens het Mahler Festival tenor Stuart Jackson en de genoemde Feride Büyükdenktas begeleidt. Het werk wordt in de orkestversie wel beschouwd als Mahlers eigenlijke ‘tiende symfonie’. ‘Daarin moet je natuurlijk een lage vrouwenstem inzetten. Trouwens, over dat idee dat het Mahlers ‘tiende’ is: ik was zelf stomverbaasd toen ik erachter kwam dat Das Lied von der Erde als werk voor zang en piano is ontstaan. De orkestversie is pas van later datum. Die orkestratie betekent dat er twee versies voor piano en zang zijn: de een is het origineel, de andere is een na Mahlers dood gemaakte ­pianobewerking van de orkestversie. Er zitten nogal wat verschillen tussen.’

Maar zou Mahler bij het componeren misschien niet al een orkest in zijn achterhoofd hebben gehad? ‘Ja, je kunt je bijna niet voorstellen dat het niet zo is. Omdat Mahler zo geïnteresseerd was in die combinatie van tekst en orkest. Daarom zijn veel liederen zowel bekend in een piano- als een orkestversie. En als pianist neem je die orkestratie ook mee in je interpretatie. Vooral omdat Mahler vaak zo beschrijvend instrumenteert.

Soms letterlijk. Als er in de tekst sprake is van trompetten, dan krijg je die ook te horen. Die klankkleur probeer je in je pianospel te leggen. Overigens geldt niet alleen voor Das Lied von der Erde maar voor alle liederen van Mahler dat er eerst een versie met pianobegeleiding was. Dus tijdens het Mahler Festival spelen we alleen maar originele werken, geen bewerkingen. Ook Das Lied von der Erde doen we in de originele pianoversie.’

Dat mag nagenoeg een unicum heten. Er zijn ten tijde van het interview, een week voor Kerst 2019, voor zover bekend slechts twee opnamen van het werk met pianobegeleiding: een wereldpremière in 1989 door Cyprien Katsaris en één uit 2008 met Markus Vorzellner. Het is een beestachtig moeilijke partij. Een uur lang, ook nog eens.

‘Tja. Het idiote is dat ik het werk het komend jaar drie keer ga spelen, en ik heb het nog nooit gedaan. De partituur ligt thuis boven op de stapel. Dus daar ga ik tijdens de feestdagen, of wat daarvan overblijft, maar eens aan beginnen. Er zitten passages in waarvan ik me afvraag hoe ik ze er in hemelsnaam vanaf ga brengen. Mahler was natuurlijk zelf een geweldige pianist, en als tiener was hij gericht op een carrière als pianist. Je moet zijn pianorollen eens horen.’

Wie stilstaat bij de eisen die het lied­repertoire stelt aan een rondreizend begeleider, slaat daar steil van achterover. Voor Drake staan er in de eerste maanden van 2020 concerten op de agenda in onder meer New York, Milaan, San Francisco, Manchester en Luxemburg, met muziek van onder anderen Beethoven, Schubert, Schumann, Poulenc en Finzi. Gemiddeld meer dan twee optredens per week. En dan moet het Mahler Festival nog beginnen. Daarbij geeft Drake les aan de Muziekuniversiteit in Graz en aan de Guildhall School of Music in Londen.

Britse begeleiders

Volgens een artikel dat hij schreef voor The Guardian begon Drake, ‘zoals zoveel kinderen’, op zijn zevende met pianoles. ‘Maar in tegenstelling tot veel andere kinderen vond ik het geweldig, en op mijn twaalfde werd ik leerling op de heerlijk rommelige Purcell School for Young Musicians.’
Daarna studeerde Drake aan het Royal College of Music. Een jaargenoot was Malcolm Martineau, de beroemde liedpianist uit Schotland.

Wie zich een rijtje pianobegeleiders voor de geest haalt, schieten opvallend veel Britse namen te binnen: Drake, Martineau, maar ook Iain Burnside, Roger Vignoles, en natuurlijk Graham Johnson. Hoe zit dat eigenlijk?

‘Dat heeft ongetwijfeld te maken met de grote, geniale Gerald Moore (1899-1987), die als eerste liet zien dat je een hele loopbaan kunt opbouwen als begeleider, dat liedbegeleiding even waardevol is als kamermusiceren, en dat je er je leven aan kunt wijden. Dat is vervolgens overgenomen door Geoffrey Parsons, die als Australiër in Londen woonde en van wie ik les kreeg. Als tiener hoorde ik hem spelen, en ik dacht: ‘Dat is geweldig, wat een fantastische pianist, wat een fantastisch repertoire. Ik wil dat ook.’ Iain en Malcolm moeten hetzelfde hebben gedacht. Van Roger heb ik ook nog les gehad. Dus ik denk dat we in Londen een kleine voorsprong hadden, eerst door Moore en daarna door Parsons.’

Die visie op het liedrepertoire als kamermuziek heeft voor Drake extra betekenis bij Mahler: ‘Afgezien van een los deel uit een pianokwartet is er geen kamermuziek van Mahler. Dus het is echt een voorrecht om als pianist Mahler te kunnen spelen. De liederen zijn Mahlers kamermuziek.’ In Het Concertgebouw spelen, waar Mahler zelf nog dirigeerde, geeft volgens Drake ‘extra glans’ aan de recitalserie. ‘Amsterdam is terecht trots op die bijzondere band.’

Podiumdieren

Drakes Mahlerserie opent met een recital door Fleur Barron en James Newby. ‘Fleur heeft zo’n bijzondere stem. Een mezzo, maar als ze zingt, dan hoor je een contra-alt, heel bijzonder. James is een prachtige heldere bariton, en helemaal thuis op het podium.’ Naast vroege liederen staan de Lieder eines fahrenden Gesellen op het programma. ‘Dat is zo’n prachtig stuk, met een slot dat echt nadreunt. Een goede uitvoering is een rauwe, emotionele ervaring. Een van mijn favoriete werken.’

Des Knaben Wunderhorn wordt vertolkt door Barbara Kozelj (‘superbe, warme en lichte mezzo, die klinkt als een sopraan’) en Milan Siljanov (‘een echt donkere basstem en een zeer overtuigende liedzanger’). Drake laat sommige liederen als duet uitvoeren. ‘Ook al zijn ze niet per se als zodanig geschreven, er zijn vaak duidelijk twee karakters aan het woord. En als duet werken ze echt prachtig. Dat is het mooie van twee zangers per recital.’

Zijn het eigenlijk ervaren Mahlerzangers? ‘Daar heb ik ze niet op uitgezocht. Wat ik wel belangrijk vond was dat ze allemaal bijzonder goed zijn op het podium, dat ze een liedrecital kunnen dragen. Zo is Julien Van Mellaerts, de Nieuw-Zeelander die in het derde concert Lieder und Gesänge uit Des Knaben Wunderhorn zingt, echt een uitbundig podiumdier. En van Feride weet ik gewoon dat ze iedereen tot tranen zal roeren.’

Na Das Lied von der Erde krijgt de reeks een bijzondere afsluiting: ‘De liederen van Alma Mahler, vrienden en minnaars’. De liederen van Alma worden afgewisseld met werk van onder andere Zemlinsky, Stravinsky en Berg.

‘Alma is een verbluffende componist, die zich echt kan meten met de groten. Een verschrikkelijke vrouw, dat wel, een van de onaangenaamste mensen over wie ik ooit heb gelezen. Maar een fantastische componist, van heel onconventionele muziek.’

Het concert wordt gezongen door Sophie Rennert en Ashley Riches. ‘Sophie is een van de talentvolste liedzangeressen, buitengewoon intelligent in haar uitvoeringen. Ashley heeft ook zo’n warme stem, een groot bereik bovendien, en hij communiceert fantastisch met het publiek. Ach, het zijn allemaal zulke geweldige zangers, ik weet zeker dat ze allemaal grote namen zullen worden. En er is niets mooiers voor het publiek, lijkt me, dan de kans om ze voor zichzelf te ontdekken, en ze dan de rest van hun carrières te volgen. Dus kom, en ontdek de stemmen van de toekomst.’

Luistertips:

• Fleur Barron en Julius Drake: Mahlers Kindertotenlieder (Spiegelzaal, 10 maart 2020)
• Julien Van Mellaerts en Julius Drake: liederen uit Mahlers Des Knaben Wunderhorn (Juan March Foundation, Madrid)
• Sophie Rennert en Julius Drake: Schuberts Der Zwerg (Wiener Konzerthaus)
   
• Feride Büyüdenktas zingt Brahms' Verzagen (International Vocal Competition 's-Hertogenbosch)
• James Newby zingt Brittens Tyger uit Songs and Proverbs of William Blake. (Wigmore Hall)
• Stuart Jackson zingt Mozarts concertaria Va dal furor Portata (BBC-documentaire Mozart's London Odyssey)
• Catriona Morison zingt Händels Where Shall I Fly uit Hercules (International Vocal Competition 's-Hertogenbosch)
• Barbara Kozelj zingt Giacomelli's Sposa son disprezzata (Podium Witteman)
• Milan Siljanov zingt Ravels Chanson Epique uit Don Quichotte á Dulcinée (Wigmore Hall) 
• Ashley Riches zingt Vaughan Williams' I Have Trod... uit Songs of Travel (BBC Radio 3)