Sopraan Fatma Said: ‘Thuis klonk er van alles, van Egyptische muziek tot Franse chansons’

De liederen van Mozart brengen haar terug naar haar jeugd in Caïro. In deze internationale metropool bezocht ze – een familietraditie – een Duitse meisjesschool. ‘De school bestaat al meer dan honderd jaar en staat bekend om zijn uitstekende onderwijs. Een van de voordelen is dat ik vier talen vloeiend spreek: Frans, Engels en uiteraard Arabisch en Duits. Maar we kregen ook al heel vroeg muziekles. Toen ik een jaar of dertien was, analyseerden we niet alleen klassieke liederen en Beethovensonates, maar luisterden we ook naar blues en jazz. De eerste jaren zong ik in het kleine koor en zodra je dertien werd, mocht je naar het grote koor. Met dat koor maakten we ook reizen naar het buitenland. Ik herinner me een uitwisseling met Stuttgart. Deze Duitslandreis was al jarenlang een traditie, mijn moeder heeft dezelfde koorreis gemaakt.’

Vijfde taal

‘Ik genoot van de muzieklessen, het was als een vijfde taal die ik leerde. We hadden een fantastische leraar. Hij liet ons naar Vivaldi’s De vier jaargetijden luisteren met onze ogen dicht. We mochten vertellen wat we zagen, een geweldige manier van lesgeven. Kinderen hebben een onbegrensde fantasie.’

‘We hadden cd’s van Céline Dion en Bonnie Tyler, die kende ik uit mijn hoofd.’

Ik denk aan winterse taferelen met schaatsen die op het ijs krassen en vraag haar welke beelden een Egyptische tiener ziet bij het horen van ­Vivaldi. ‘We waren niet afgesloten van de wereld hoor, we reisden veel. Ik ben nooit echt een lokale leerling geweest. Wat dat betreft is Egypte een heel speciaal land met goede internationale banden. Onze cultuur is heel divers, zeker in een grote stad als Caïro. Thuis klonk er van alles, van Egyptische muziek tot Amerikaanse pop en Franse chansons. We hadden cd’s van Céline Dion en Bonnie Tyler, die kende ik uit mijn hoofd.’

Talent

Haar muziekleraar herkende het zangtalent in zijn leerling en bracht haar in contact met Neveen Allouba, de eerste Egyptische sopraan die in de opera van Caïro optrad. Fatma was pas veertien toen ze haar eerste gastoptreden had in het jaarlijkse kerstconcert van Allouba. ‘Dr. Allouba weet als geen ander wat ervoor nodig is om professioneel zanger te worden. Vier jaar heb ik met haar mogen werken in een periode waarin mijn stem zich nog moest ontwikkelen. Er verandert dan nog van alles in je lichaam, van hormonen tot fysieke aspecten. Op die leeftijd kunnen verkeerde oefeningen enorme schade aanrichten. Maar dat was juist het geniale van Neveen Allouba. Ze probeerde mijn stem nooit groter te laten klinken, ze forceerde niets.’ Al jong zong Fatma Said aria’s die binnen haar bereik lagen, zoals die van Zerlina in Mozarts Don Giovanni, maar ook Bach en Gluck en liederen van Mozart.

‘Mozart markeerde voor mij het begin van mijn grote liefde voor het zingen.’

Mozart

Na al die jaren staat Mozarts Das Veilchen nog steeds op haar repertoire. ‘Ik vind het heerlijk om liederen te zingen die ik al heel lang ken. Ik begrijp ze nu zo anders dan toen ik nog een kind was. Mozart markeerde voor mij het begin van mijn grote liefde voor het zingen. Met Mozart leerde ik hoe ik mijn stem kon kleuren, hoe ik moest ­ademhalen tussen zinnen om betekenis te geven aan de woorden.’ Op haar recent uitgebrachte debuut-­­cd El Nour (Het licht) staan ook enkele Arabische liederen. ‘Ik wil mezelf presenteren als een Egyptische sopraan. Ik voel verantwoordelijkheid en trots om mijn land te vertegenwoordigen. Eigenlijk zing ik niet heel veel Arabisch; het is een compleet andere techniek, waar ik niet de juiste opleiding voor heb. Het kost heel veel tijd om je stem hierin thuis te laten zijn. Maar ik wilde heel graag mijn Arabische publiek verleiden om ook naar klassieke liedkunst te luisteren en koos daarom Arabische melodieën die werkelijk iedereen kent. Daarmee probeer ik een brug te slaan tussen twee werelden. Ik gebruik mijn klassiek geschoolde stem en beperk me tot eenvoudige ornamenten, niet de ornamenten die een professioneel Arabisch geschoolde zanger zou gebruiken. Ik hoop dat zowel liefhebbers van klassiek als liefhebbers van Arabische muziek ervan genieten.’

Culturen

De cd is ook een afspiegeling van de verschillende culturen waarin Fatma zich thuis voelt, van Egypte tot Italië (waar ze verbonden was aan de opera-academie van het Teatro alla Scala in Milaan) en Duitsland (waar ze vanaf haar zeventiende studeerde). ‘Ik ervaar deze levenservaring als een enorme luxe, ik voel me echt een wereldburger. De cd geeft een mooi beeld van de persoon die ik nu ben.’ Op de cd zingt ze Shéhérazade van Ravel, en sinds kort heeft ze ook zijn Cinq mélodies populaires grecques op het repertoire. ‘Ik vind het geweldig hoe Ravel zijn versie van muziek uit mijn wereld gecomponeerd heeft, zo vol verbeelding en zonder grenzen. De beelden en geluiden in zijn hoofd zijn gevormd door eeuwenlange culturele uitwisseling. In La flûte enchantée bijvoorbeeld probeerde Ravel een klassiek Arabisch ornament in noten te vangen, maar dat kan eigenlijk niet.’

Muzikale vriendschap

De uitnodiging om in de Kleine Zaal van Het Concertgebouw te komen zingen is een droom die uitkomt, en dan ook nog met ­pianist Malcolm Martineau. ‘Het is een enorme eer om hem als muzikale partner te hebben. Hij geeft je het gevoel van een sterke muzikale vriendschap. Niet alleen is hij een ongelooflijk goede musicus, maar ook een heel bijzonder mens. Ik leerde hem kennen toen ik enkele jaren geleden als BBC New Generation Artist mocht samenwerken met hem. Ik vond het wel eng om hem voor mijn ‘crazy’ cd te vragen, want ik had best ongebruikelijke plannen. Ik was onzeker, ik ben tenslotte geen gearriveerde diva en vroeg hem niet om Schubert te spelen, maar castagnetten! Maar hij stond er meteen voor open, hield helemaal niet vast aan klassieke tradities. Ik was aangenaam verrast, vereerd en gevleid dat hij ja zei.’

‘Zingen in je eentje is leuk, maar na tien minuten ben ik er wel klaar mee.’

De meeste recitals die gepland waren rond het verschijnen van haar cd zijn afgezegd wegens corona. Thuis in Caïro is Fatma Said als ik haar spreek in quarantaine. ‘Je hart breekt. En helemaal geen opera dit seizoen. Online musiceren ga ik misschien doen als ik heel wanhopig word, maar ik vind het geen vervanging voor een echt concert. Om er toch positief naar te kijken: de optredens die ik wel deed werden live gestreamd en mijn familie kon er zo toch een beetje bij zijn. Maar verder… zingen in je eentje is leuk, maar na tien minuten ben ik er wel klaar mee.’