Zo luistert een klavecimbelbouwer

Wat betekent luisteren voor jou?

‘De informatie die muziek mij geeft, is emotionele informatie. Informatie over vreugde en droefheid, twijfel en zekerheid, starheid en flexibiliteit. Om dat over te kunnen brengen moet de kwaliteit van een instrument hoog zijn. De voornaamste kwaliteit, zeker bij een klavecimbel, is transparantie. Een klavecimbel heeft de handicap dat het niet hard of zacht kan spelen, maar het grote voordeel is dat de toon vrijwel onmiddellijk bij het indrukken van de toets klinkt. Geen enkel instrument haalt het bij de klavecimbel als het om precisie in de tijd gaat. Als bespeler kun je met die tijd spelen: speel je de toon precies op de maat, of net een beetje ervoor of erna? Als bouwer doe je er alles aan om die precisie zo goed mogelijk te krijgen. Ja, dan maakt de diameter van een gaatje, 1 of 0,9 millimeter, zó’n groot verschil dat zelfs je buren het kunnen horen.

Daarmee maak je de weg vrij voor alle details in de muziek en daar gaat het mij om. Elke noot moet vrij klinken, tot en met elke individuele basnoot. Daarin zit alle informatie, de verantwoording van het grote geheel. Een grote lijn is uiteindelijk alleen maar de golf die je meeneemt; het detail is wat er toe doet. Daar zit de twijfel, de zekerheid, het verleden en de toekomst van de componist. Als iemand alle details kan laten horen met een klavecimbel dat ik gebouwd heb, dan heb ik goed werk geleverd.’

Luister je anders dan anderen?

‘Als we het over barokmuziek hebben, luisteren wij nu allemaal anders dan mensen in de Barok. Dat muziek een ‘kunst’ is werd pas later uitgevonden. We interpreteren barokmuziek naar onszelf toe, naar wat wij nu nodig hebben. Orde en rust vinden we erin. Vroeger had dezelfde muziek vaak een heel andere betekenis. Muziek was een gebruiksvoorwerp voor het vermaak of voor de verduidelijking van een (bijbel-)tekst.’

Wat hoor je graag?

‘Om details te leren waarderen, moet je het ‘vocabulaire’ van een kunstwerk kennen. Muziek is de toegankelijkste kunstvorm, omdat ze volkomen abstract is, niet gerelateerd aan wat dan ook om ons heen. En toch, om een componist in detail te kunnen waarderen, moet je ingevoerd zijn in zijn of haar muziek. Muziek en educatie gaan hand in hand. Ik geniet meer van muziek waar ik het vocabulaire van ken.’

'Om een componist in detail te kunnen waarderen, moet je ingevoerd zijn in zijn of haar muziek'

Wat wil je liever niet horen?

‘Zogenaamde ‘spijkerkisten’: de eerste nagebouwde klavecimbels uit de jaren 1950, met hun vreselijk metalige klank. Mensen die niet van klavecimbel houden hebben vaak nog die klank in hun hoofd. Ten onrechte, want die proberen wij bouwers er al lang zoveel mogelijk uit te halen. Een metalig geluid bedekt het onderscheid tussen verschillende tonen, en inderdaad: dan vergaan de details.’

Wat is het mooiste dat je ooit gehoord hebt?

‘Moeilijk te zeggen: het eerste woord van mijn kind, woorden van mijn geliefde op een moment dat je ze absoluut niet verwacht, of toch het openingskoor van de Matthäus-Passion? In ieder geval is het een menselijke stem.’

Wat zou je ooit nog willen laten horen en aan wie?

‘Ik zou graag iets laten horen wat ik eerst zelf moet horen: achtereenvolgens hoe een luisteraar in de Barok luisterde, en dan direct daarachteraan mijn eigen moderne manier van luisteren. Ik zou zo graag dat verschil horen.

Zelf weet ik het al zeker, maar als ik je dat verschil kan laten horen, kan ik bewijzen dat ­barokmuziek zoals we het nu uitvoeren ónze muziek is. Absoluut niet de muziek van 300 jaar geleden. Als wij dat aan den lijve kunnen ondervinden, geeft ons dat de ultieme vrijheid om met barok­muziek te doen wat we willen.’

Wie is Titus Crijnen?
De Nederlandse klavecimbelbouwer Titus Crijnen verhuisde in 2007 zijn werkplaats naar Spanje, waar de waardering voor barokmuziek groeit maar nauwelijks klavecimbelbouwers te vinden zijn. In ruim drie decennia bouwde hij zo’n 250 instrumenten, waaronder eentje voor Trevor Pinnock, die deze maand te gast is bij het Concertgebouworkest.