Eerste hulp bij hedendaagse muziek

De wereld verandert voortdurend, en daarmee ook de muziek. Componisten van nu schrijven bijna nooit meer symfonieën in de stijl van Mozart. Maar, vragen veel mensen zich af, waarom moet zo veel nieuwe muziek toch zo onbegrijpelijk zijn? Waarom kan ik er niet van genieten? Is genieten eigenlijk wel de bedoeling? Hoe moet ik chocola maken van die onlogische klanken?

Moeite hebben met nieuwe muziek is een bekend probleem, dat veel muziekliefhebbers frustreert. Ben je moegestreden? Of juist nieuwsgierig? We reiken je graag de hand om je wegwijs te maken in het land van de hedendaagse muziek. Want er valt heel veel moois en bijzonders te ontdekken. Alleen: er zijn talloze vormen van muzikaal genot.

De taal verstaan

Uniek aan onze tijd is dat muzikaal gezien alles kan. De afgelopen 100 à 150 jaar zijn er ontelbare nieuwe muzikale vergezichten geopend, en elke componist heeft weer andere ideeën, invloeden en intenties. Daarom moet je steeds weer wennen aan een nieuwe muziektaal. Vaste vormen en regels zijn er nauwelijks meer.

Wat de boel nog wat bemoeilijkt, is dat je eigentijdse klassieke muziek niet zo vaak tegenkomt in het wild. Doordat pop, rock en dance met de opkomst van de massamedia enorm d­ominant zijn geworden, moet je haar net als veel andere muzieksoorten met een lampje zoeken. Onbekend maakt onbemind. Als je dan toch een hedendaags muziekstuk tegenkomt, in de concertzaal of op de radio, hoe kun je dan weten welke taal het spreekt?

Geen zorgen, hulp is onderweg. Maar eerst iets over melodie.

Help! Ik kan de melodie niet volgen

Een veelgehoorde klacht is dat de melodie in nieuwe muziek vaak ver te zoeken is. Waarom is dat eigenlijk?

Typisch voor de westerse klassieke muziek (al sinds de Middeleeuwen) is dat er vaak verschillende lagen (ritmes, melodieën) tegelijk klinken. Die meerstemmigheid kan complex zijn. Er gebeurt soms veel tegelijk. Dat kan het al lastig maken om de melodie te volgen.

Daarbij komt dat componisten in de negentiende eeuw melodieën begonnen uit te rekken. De ‘unendliche Melodien’ van Richard Wagner vergen aandacht en geduld, en maken flinke sprongen in het onbekende. Tegelijkertijd werden de akkoorden steeds ingewikkelder, zodat je nog gemakkelijker de weg kwijtraakt. Waar een melodie begint, van richting verandert, een zijstap maakt of het einde nadert, werd steeds minder duidelijk. Arnold Schönberg besloot de wegwijzers (de ‘tonale functies’) in 1909 zelfs maar helemaal weg te halen.

Bij iedere luisterbeurt raak je meer gewend aan de taal van de componist

En dan nog wat. Tegelijkertijd gíng steeds meer muziek niet eens zozeer meer over de melodie, maar kwamen bijvoorbeeld ritme, klankkleur en sfeer centraal te staan. Melodie is al meer dan honderd jaar niet meer vanzelfsprekend de hoofdrolspeler.

Loslaten, herhalen

Het kan heel bevrijdend zijn je verwachtingen van muziek even los te laten. Door niet te proberen een melodie te volgen, door je over te geven aan de klanken en waar die je heen brengen, sta je ontspannen in het muzikale landschap. Je kunt je eenvoudig verwonderen over de eindeloze mogelijkheden van de nieuwe muziek, en verdwalen in curieuze klankwouden zonder je af te vragen waarom ze zo klinken.

Herhaald luisteren helpt je oriënteren: bij iedere luisterbeurt raak je meer gewend aan de taal van de componist. Je gaat nieuwe wegwijzers horen, en onverwachte momenten van schoonheid of thuiskomen die je de eerste keer gemist had. Zo ontwikkel je een relatie tot de muziek.

 
Toch kan een beetje achtergrondkennis helpen de muziek nog beter te volgen. Wat wil de componist vertellen? Waarom klinkt een stuk zoals het klinkt? Kennis geeft houvast. Als je weet waar je je het beste op kunt focussen, kun je er vaak ook meer van genieten. Soms is het verhaal achter de klanken zelfs essentieel, want muziek is meer dan alleen geluid; een muziekstuk kun je beschouwen als een ideeënwereld.

Met de beslisboom hieronder helpt Preludium je op weg. Volg ‘m terwijl je luistert, en kom meer te weten over wat je hoort via de legenda onder de afbeelding.