Een stuk muziekgeschiedenis onder de loep nemen met de vraag: wat hebben we gemist, over het hoofd gezien? Het is een mooie manier om vergeten parels boven water te halen. En het roept gewetensvragen op. Want waarom zijn componisten als Florence Price, Margaret Bonds en Majoie Hajary lange tijd in het gat van de geschiedenis verdwenen? En waarom kan bijna iedereen populaire songs als Bésame mucho en His Eye is on the Sparrow meezingen, maar weet bijna niemand welke componist daar achter zit? Het pijnlijke antwoord is dat het in dit programma telkens weer om mensen van kleur draait. En om vrouwen. Tot voor kort was men dan, zeker in de hoek van de klassieke muziek, dubbel gehandicapt, zoals Florence Price al eens aangaf.

Toch waren deze vrouwen, Price en Bonds in de Verenigde Staten en Hajary in Nederland en Frankrijk, zelfs tegen de klippen van de maatschappelijke conventies op in hoge mate succesvol gedurende een groot deel van hun werkzame leven. Al was daar behoorlijk wat pionierswerk voor nodig. Zo gaf Florence Price bij het New England Conservatory of Music in Boston, waar ze orgel en piano studeerde, op dat ze uit Mexico kwam om zo de hoge mate van rassendiscriminatie enigszins te omzeilen. 

Florence Price

Florence Price slaagde aan het conservatorium in Boston ook glansrijk voor compositie. Nadat de rassendiscriminatie in haar geboor­teplaats Little Rock in Arkansas, waar ze na haar studie een lespraktijk had, gewelddadige vormen aannam, vertrok Price met haar gezin naar Chicago. Daar maakte ze deel uit van de Chicago Black Renaissance, een verzamelnaam voor schrijvers, dichters, musici en componisten van kleur die de Afro-Amerikaanse culturele erfenis op de kaart wisten te zetten. Price groeide er uit tot de eerste vrouwelijke Afro-Amerikaanse componist wier werk door een van de grote Amerikaanse symfonieorkesten uitgevoerd werd [de Eerste symfonie, op 15 juni 1933 door het Chicago Symphony Orchestra, red.]. Minstens zo belangrijk was haar ontmoeting met pianiste en componiste Margaret Bonds. Via haar maakte Price kennis met de dichter Langston Hughes, een van de kopstukken van de Harlem Renaissance. Zijn werk gaf de impuls voor liederen als Hold Fast to Dreams en At the Feet o’Jesus, waarin haar Afro-Amerikaanse achtergrond en haar kennis van het ­gospelrepertoire sterk naar voren komen.

Margaret Bonds

‘Mensen denken niet echt dat een vrouw kan concurreren in het veld van concertmuziek... Van vrouwen wordt verwacht dat ze echtgenotes, moeders zijn en alle nare dingen in de gemeenschap doen (Oh, ik doe ze), en als een vrouw ook nog eens vervloekt is met talent, dan blijft ze zich daarvoor verontschuldigen’, zo omschreef Margaret Bonds – een generatie jonger dan Price, bij wie ze enige tijd piano en compositie studeerde – haar leven al eens. Ze zou de eerste Afro-­Amerikaanse soliste worden bij het Chicaco Sym­phony Orchestra en ze wierp zich op als voorvechter van mensenrechten in het algemeen en die van mensen van kleur in het bijzonder. Mede door haar vriendschap met Langston Hughes, wiens gedichten ze regelmatig op muziek zette, groeide ze uit tot een belangrijk liedcomponist. Haar werk in deze strekte zich uit van het kunstlied tot aan arrangementen van spirituals. In haar liederen manifesteerde Bonds zich ook als feministe, vooral door haar keus voor gedichten van de Amerikaanse dichter, schrijver en feministe Edna St. Vincent Millay. Drie liederen op gedichten van haar staan vandaag op het programma. Het andere lied, Lord I Just Can’t Keep from Crying, is een zetting van een ­spiritual; het roept ­bovendien het werk van George Gershwin in herinnering.

Majoie Hajary

Het verhaal van Majoie Hajary heeft raakvlakken met de geschiedenis van Price en Bonds, maar is wezenlijk anders. Hajary had vooral de handicap van het vrouw-zijn; haar Surinaamse afkomst speelde in mindere mate. Ze studeerde aan het Amsterdams Conservatorium onder ­andere compositie bij Willem Andriessen en wist in 1943 de eerste prijs van het conservatorium te winnen voor haar Hindoestaanse fantaisie, die ze onder andere met het Concert­gebouworkest uitvoerde. Na de oorlog raakte ze in Nederland uit beeld; vooral omdat ze eerst naar Zuid-Amerika verhuisde en vervolgens met haar Franse echtgenoot en A­ir France-­directeur ­Roland Garros overal ter wereld woonde. In 1949 studeerde ze nog in Parijs compositie bij Louis Aubert en Nadia Boulanger. In haar werk kwamen haar Surinaamse achtergrond maar ook haar Afrikaanse en Indiase wortels en haar vele internationale reizen naar voren. ‘Een componist wordt pas werkelijk gewaardeerd na haar dood,’ sprak ze al eens. Vanavond klinken het lied ­Sommernacht, een aria uit haar onvoltooide opera La larme d’or en de pianosolo Surinaamse rapsodie, waarin variaties op het Surinaamse volksliedje Peroen, peroen, mi patron terug te horen zijn. 

Uit de vergetelheid

Wat de drie componistes verenigt is de mate van vergetelheid waaronder hun werk lange tijd heeft geleden. Zoals bijna niemand zich herinnert dat de Spaanstalige klassieker Bésame mucho geschreven is door de Mexicaanse Consuelo Vélazquez of dat de tekst van de hymne His Eye is on the Sparrow afkomstig is van de Canadees-­Amerikaanse Civilla Martin, zo kregen deze vrouwen in de laatste jaren van hun leven en na hun dood lange tijd niet de aandacht die hun voornamelijk blanke manne­lijke collega’s wel kregen. De ­serie ‘Nieuwe Blik Terug’ biedt daarom niet alleen een verdere kennismaking met het werk van deze vrouwen, maar ook een historische correctie in de hoop dat de woorden van Margaret Bonds verleden tijd zijn en het voor altijd duidelijk is dat deze vrouwen voor niets en niemand onderdoen.