Pianist Thomas Beijer laat, ook als beeldmaker, verteller en componist, dit seizoen zijn veelzijdigheid zien in een reeks Spotlight-concerten in Het Concertgebouw. Vandaag sluit hij de reeks af met een nieuwe compositie die hij voor Simone Lamsma heeft geschreven, aangevuld met drie favoriete vioolsonates waarvan hij er twee voor het eerst uitvoert.

Bij het samenstellen van de programma’s voor de Spotlight-concerten stond de Sonate van de Tsjechische componist Leoš Janáček bovenaan het verlanglijstje van Thomas Beijer. Deze sonate wilde hij graag samen met Simone Lamsma uitvoeren, de violiste die volgens hem ‘echt alles kan’ en voor wie hij speciaal voor dit concert ook een nieuwe compositie heeft geschreven. ‘We zijn geen vast duo, maar sinds een paar jaar spelen we af en toe samen en dat is altijd heel fijn. We kunnen het goed met elkaar vinden en we hebben een sterke muzikale klik. De vioolsonate van Fauré was een wens van Simone en we sluiten het concert af met Ravels vioolsonate, ook een van mijn lievelingsstukken.’ Vier sonates voor viool en piano, dat klinkt wellicht wat eentonig, maar het tegendeel is waar: Janáček, Fauré, Beijer en Ravel schetsen vier totaal verschillende, ­unieke klankwerelden.

Janáček: Sonate

Beijer heeft een bijzondere band met Janáček. De ontroerende liederen heeft hij al vaker uitgevoerd, bijvoorbeeld afgelopen 2 mei met mezzosopraan Barbara Kozelj in de Kleine Zaal, maar de vioolsonate speelt hij vanavond voor het eerst. ‘Het is zo’n bijzondere componist, omdat hij een volstrekt eigen idioom heeft ontwikkeld. Zijn Sonate voor viool en piano is een verbluffend stuk, het lijkt helemaal nergens anders op dan op Janáček.

‘Ik zie Fauré als de wegbereider van Debussy en Ravel’

Het wonderlijke openingsdeel is meteen al een binnenkomer van jewelste. Het begint met een soort schreeuw van de violist, die wordt beantwoord door de pianist. De betoverende Slavische melancholie is ook aanwezig, bijvoorbeeld in de Ballade, en verder zitten er ook gekke paradoxen in deze sonate, bijvoorbeeld in het laatste deel. Dat is een soort koraal voor piano en de viool speelt daar steeds een bijna krasserig motief doorheen. Je vraagt je echt af: wat gebeurt hier nou? En het heeft ook iets onheilspellends, alsof er iets niet klopt.’

Fauré: Sonate

Het is vanavond ook Beijers debuut in de Sonate nr. 1 in A groot van Gabriel Fauré. De Franse componist schreef dit werk enkele jaren nadat zijn voormalig pianoleraar Camille Saint-Saëns hem in 1872 had geïntroduceerd in de vermaarde salon van mezzosopraan Pauline Viardot-García en hij droeg het op aan de violist en componist Paul Viardot, Paulines jongste zoon.

De sonate had tijdens de première veel meer succes dan Fauré ooit had durven dromen. Saint-Saëns zou het werk treffend samenvatten in zijn lovende recensie: ‘In deze sonate vind je alles om een fijnproever te verleiden: nieuwe vormen, uitstekende modulaties, ongebruikelijke toonkleuren en het gebruik van onverwachte ritmes.’ Volgens Beijer heeft de muziek van Fauré ook iets bedwelmends. ‘Mijn focus ligt meer op het repertoire van de Franse school van de periode ná Fauré, maar ik zie hem als de wegbereider van Debussy en Ravel, ik hou van zijn muziek.’

Beijer: Sonate

Het is niet de eerste keer dat Thomas Beijer iets voor viool heeft geschreven, maar het is wel zijn eerste sonate. ‘Net als Ravel, die aanvankelijk niet van plan was om zelf ooit een sonate te schrijven, associeer ik dit genre met ‘voorbije tijden’. Grappig genoeg heb ik toch besloten om mijn nieuwe compositie Sonate te noemen, maar dat betekent niet dat ik me aan de traditionele sonatevorm van de romantische componisten uit het verleden hou.

Mijn Sonate bestaat uit vier stukken die allemaal met beweging te maken hebben. Het eerste deel, Bokeh, refereert aan een begrip uit de fotografie, de onscherpe delen in een foto, bijvoorbeeld onscherpe lichtjes op een achtergrond. Dat probeer ik in muziek te vangen, bijvoorbeeld met flageoletten. Het tweede deel, Whirlpool, bestaat uit allemaal in zichzelf bijtende motieven die worden doorgegeven tussen de piano en de viool, het zijn allemaal kleine draaikolkjes. Het duistere derde deel, Tomb, is, zoals in veel sonates, een langzaam deel. Ik zocht naar een beeld waar juist géén beweging in zit: de graftombe. Ik eindig met Sparks, elektriciteitsvonkjes met swing; een knipoog naar Ravels vioolsonate, die óók met een perpetuum mobile eindigt.’ 

Ravel: Sonate

Toen de Franse componist Maurice Ravel uiteindelijk tóch besloot om een vioolsonate te schrijven, wist hij één ding zeker: hij wilde het helemaal anders doen dan al zijn voorgangers. En inderdaad is zijn compositie voor viool en piano zeer origineel. Met name het middendeel Blues, waarin de viool af en toe als een jazzgitaar klinkt, is volstrekt uniek. Het verraadt Ravels voorliefde voor jazz, een nieuw muziekgenre dat in Amerika opkwam en dat in de jaren 1920 ook al populair was in bepaalde kringen in Parijs. ‘Ravels sonate behoort tot mijn ­favoriete composities. Ik speel het best vaak en smelt graag samen met de vioolpartij in de zwoele blues en het huiveringwekkend virtuoze slotdeel.’ 

Luister en kijk naar hoe Thomas Beijer in februari 2021 Janáčeks vierdelige piano­cyclus In de mist – ‘een van de meest treffende verklankingen van eenzaamheid’ – uitvoerde in een lege Grote Zaal: