Pianist Rafał Blechacz: ‘De emoties van het publiek beïnvloeden mijn spel’

Toen Rafał Blechacz in 2005 het Chopin­concours in Warschau won, vond de jury de afstand tussen de winnaar en de andere finalisten zo groot dat er geen tweede prijs werd uitgereikt. Een jaar later trad Blechacz voor het eerst op in Het Concertgebouw, in de ­ZaterdagMatinee als gast van de Radio Kamer Filharmonie. Aan de telefoon haalt hij herinneringen op aan dat concert. ‘Het publiek was fantastisch, ik speelde Chopins Eerste pianoconcert. De akoestiek van de zaal is zacht en rijk, ik zou het een zijden geluid noemen. Ik kon veel verschillende kleuren laten horen en variëren in de dynamiek, ook als ik pianissimo speelde wist ik dat het tot achteraan op het balkon te horen was.’ Een internationale carrière schoot uit de startblokken, hij speelde in 2007 in de serie Meesterpianisten, en na een solobeurt bij het Concertgebouworkest in de zomer van 2008 (Saint-Saëns) betrad hij op 2 juli 2009 opnieuw met dat orkest het podium van de Grote Zaal – voor Chopins Eerste én Tweede pianoconcert.

Chopin

Blechacz is gespecialiseerd in het uitvoeren van het werk van Frédéric Chopin, maar nam ook muziek van Bach, Haydn, Beethoven en Debussy op voor Deutsche Grammophon. ‘Chopin was bij het schrijven van zijn pianoconcerten geïnspireerd door Bach en Mozart. Hij hield in het bijzonder van Mozarts opera’s. Chopins vroege composities zijn vrij klassiek, het eerste deel van het Tweede pianoconcert is bijvoorbeeld in de sonatevorm geschreven. Ik speel dat niet heel romantisch, al gebruik ik wel wat rubato, de ene keer meer dan de andere, afhankelijk van mijn stemming en de akoestiek van de zaal.

‘Tijdens een concert wordt de muziek niet alleen door de mensen in de zaal gehoord, maar ook beleefd.’

Hoewel er duidelijk Poolse invloeden aan te wijzen zijn in Chopins muziek, vind ik niet dat je Pools moet zijn om zijn werk goed te kunnen spelen. Er zijn niet-Poolse pianisten die geweldig Chopin kunnen spelen. Misschien is het wel gemakkelijker voor mij om de ritmes van Poolse dansen te begrijpen, zoals de mazurka en de krakowiak. We leren op school over onze nationale dansen.’

Brieven

Chopin woonde het grootste gedeelte van zijn leven in Parijs. Er zijn ­brieven van hem, zijn familie, vrienden, geliefden en leerlingen bewaard gebleven. ‘Ik vond het heel interessant die te lezen. Ik weet daardoor dat het voor Chopin belangrijk was om natuurlijk en licht te spelen. De linkerhand moet het tempo strak volhouden. De dynamische mogelijkheden waren destijds beperkter door de instrumenten waarop de musici speelden. Door het lezen van de brieven kreeg ik ook een idee van de tijd waarin Chopin leefde, die werd sterk beïnvloed door politieke problemen, de Russen bezetten zijn vaderland, de Polen kwamen in opstand, er heersten dodelijke epidemieën.’

Emoties verklankt

Chopin schreef het Tweede pianoconcert (1829) vóór het Eerste pianoconcert (1830), maar dat laatste werd eerder uitgegeven. Hij was toen negentien jaar en erg onder de indruk van een operazangeres, Konstancja Gladkowska, over wie hij schreef in vurige ­brieven aan zijn vriend Titus. Tegenover ­Konstancja zelf zweeg Chopin over zijn hevige gevoelens, tot vlak voor zijn vertrek naar Parijs. Onstuimigheid, melancholie, vervoering, de jonge Chopin ervoer die emoties allemaal. ‘Ik denk dat het belangrijk is om te proberen de emoties die de jonge componist toen had te begrijpen en te laten horen, maar ook om mijn eigen emoties en levenservaring te verklanken. Ik ben bijvoorbeeld veranderd door de ­coronapandemie. Ik vond dat een heel moeilijke tijd omdat ik niet kon optreden. Toen de pandemie voorbij was, kon ik het verdriet dat ik had ervaren via de muziek aan het concertpubliek laten horen. Ik vind het moeilijk om te zeggen of mijn interpretaties van Chopins pianoconcerten in de loop der jaren erg zijn veranderd. Als ik naar oude opnames luister, bijvoorbeeld die van het concours, dan kan ik wel zeggen dat ik nu iets vrijer speel als het om het tempo of de dynamiek gaat. Ook zijn de emotionele contrasten die ik laat horen groter, maar dat moet wel bij de compositie passen. Ik ben niet de componist.’

Filosofie

Blechacz studeerde behalve piano ook filosofie en behaalde een doctoraat met een thesis over de metafysica en esthetiek van de muziek. Met veel enthousiasme vertelt hij over het werk van de Poolse filosoof Roman Ingarden, waarbij de termen ontologie en fenomenologie vallen. ‘Als concert­pianist heb ik veel geleerd van de filosofie van Ingarden. Tijdens een concert wordt de muziek niet alleen door de mensen in de zaal gehoord, maar ook beleefd. Er is een wisselwerking tussen de emoties die ik op het podium achter de vleugel creëer en de emoties die het publiek op datzelfde moment ervaart. De reacties en de energie van het publiek beïnvloeden mijn spel. Dat wederzijdse proces maakt ieder concert een unieke en gezamenlijke ervaring. Ik heb dat tijdens de coronacrisis gemist en vond het daarom zo’n moeilijke tijd.’

Tricky

De Litouwse dirigent Mirga Gražinytė-Tyla zal deze maand bij Blechacz’ uitvoering van Chopins Tweede piano­concert op de bok staan bij het Orchestre Philharmonique de Monte-­Carlo. ‘Ik heb dit stuk vaker met haar gespeeld, onder meer in Duitsland, België en Engeland. Er zitten een paar tricky passages in het tweede deel, daar neem ik soms veel vrijheid in het tempo, de dirigent moet daar heel sensitief zijn. De samenwerking met haar was destijds buitengewoon goed.’